زلزله

#روزنامه_دیواری

خلاصه :

سلام . نکاتی درباره زلزله

به لرزش ناگهانی پوسته های جامد زمین، زلزله یا زمین لرزه میگن. متاسفانه گاهی زلزله ها اونقدر شدید هستن که ممکنه باعث خسارت های زیاد جانی و مالی بشن. کشور عزیز ما در یکی از مناطق زلزله خیز کره ی زمین قرار داره و امروزه خبرهایی از زلزله هایی با شدت های کم و متوسط در جای جای کشورمون به گوش میخوره. در این مقاله میخوایم ببینیم منشا زلزله ها از کجاست و چرا و چطور یک زلزله به وجود میاد!؟!

تاریخچه ای درباره علت وقوع زلزله

تا قبل از قرن بیستم مردم علل وقوع زلزله رو نمیدونستن و این براشون یک راز بزرگ بود. خیلی خنده دار و جالبه بدونین که در طول قرن ها مردم فکر میکردن که زمین در پشت حیوانی مثل لاک پشت قرار داره که حرکات اون لاک پشت باعث لرزش زمین میشه.

بیش از ۲۰۰۰ سال قبل، ارسطو که فیلسوفی یونانی بود فکر میکرد که علت زلزله ها گازهایی هستن که در غارهای زیر سطح زمینن. اون معتقد بود در اثر گرما این گازها منبسط میشن و به دیواره های غارها فشار آورده و اونها رو به حرکت درمیارن و باعث زلزله میشن. اما دانشمندان بعد از ارسطو به این نتیجه رسیدن که نظریه ارسطو درباره علت وقوع زلزله درست نبوده.

علت وقوع زلزله چیه؟

عوامل مختلفی میتونه در علت وقوع زلزله دخیل باشه. اگه در داخل زمین نیروهایی در جهات مختلف به هم وارد بشن باعث میشن که لایه های سنگی خرد بشن و کم کم در اون لایه ها چین خوردگی به وجود میارن. اگه این نیروها که بهشون نیروهای فشاری میگن به صورت ناگهانی وارد بشن لایه های سنگی شکسته میشن و زلزله یا زمین لرزه اتفاق میفته.

گسل ها چی هستن و چطور تولید زلزله میکنن؟

قسمت جامد بیرونی پوسته زمین (لیتوسفر) به چند بخش اصلی تقسیم میشن که به اونها صفحات تکتونیک میگن. این صفحات عبارتند از: امریکای شمالی، امریکای جنوبی، اروپا-آسیا، آفریقا، هند، قطب جنوب، نازکا، و پاسیفیک. در محل برخورد این صفحات شکستگی وجود داره که بهش گسل میگن. اصطکاک (یا همون مقاومت در برابر حرکت) سبب درگیر شدن موقت صفحات با هم میشه. به گسل هایی که به طور موقت با هم درگیر میشن گسل های قفلی میگن. اصطکاک یا مقاومت موجود در صفحات تکتونیک کره زمین بالاخره یه روزی شکسته میشه و باعث ایجاد تکان جهشی میشه. نیرویی که گسل قفل شده رو در محل خودش نگه می داره می تونه برای سالها دووم بیاره ولی چون تحت فشار زیادیه در نهایت مقاومت خودش رو از دست میده و گسل ها میلرزن. بعضی از گسل ها ممکنه حرکات جنبشی و ناگهانی به وجود بیارن که باعث تولید زلزله های شدید میشه. بعضی از گسل ها به صورت خیلی آهسته و پیوسته حرکت می کنن که به اونها گسل های خزنده میگن. یکی از گسل های خزنده در کره زمین، گسل وی وارد (Way Ward) در کالیفرنیای آمریکاست.

در کجای سطح کره زمین بیشترین شدت زلزله احساس میشه؟

عموم مردم معتقدن که در مرکز زلزله که نقطه ای در سطح کره زمین درست بالای کانون زلزله هست، شدیدترین و طولانی ترین لرزش های زلزله احساس میشه. اما این باور عمومی همیشه درست نیست. اگه شکست پوسته زمین به صورت کج باشه در این صورت معمولا گسل بیشترین مقدار انرژی لرزشی رو داره بنابراین شدت زلزله اونجا بیشتره.

چه چیزی باعث ایجاد مناطق زلزله خیز میشه؟

گاهی تفاوت درجه حرارت بین لایه های زمین باعث ایجاد مناطق زلزله خیز میشه. مناطق زلزله خیز یعنی مناطقی که محل وقوع زلزله در اونجا زیاده. اما چطوری تفاوت درجه حرارت باعث ایجاد چنین مناطقی میشه؟؟ همانطور که میدونین کره زمین یک هسته مرکزی بسیار گرم داره که مواد نزدیک و بالاتر خودش رو گرم میکنه. این ماده گرم منبسط میشه و بطرف پوسته زمین میاد ولی به جای اینکه پوسته رو بشکنه و از اون عبور کنه، در زیر پوسته زمین گسترش پیدا میکنه و در اونجا سرد و منقبض میشه و دوباره به سمت پایین برمیگرده. مواد گرم و مذاب منتل (دومین لایه داخلی کره زمین) با نیروی زیاد بر پوسته زمین فشار میاره. این جریان با حرکت خود پوسته زمین رو هم تکون میده. جریان های مختلف در زیر پوسته زمین باعث فشردگی و یا کشیدگی پوسته میشن و در نهایت در محل برخورد جریان ها، قطعه های سنگی جدا میشن. به این نواحی مناطق زلزله خیز میگن زیرا که بر اثر فشردگی و یا کشیدگی گسل رو تولید میکنن و وقتی هم که گسل ها جابه جا میشن زمین به لرزه در میاد که به این لرزشها زلزله میگن.

چه اتفاقی بر انرژی زلزله بعد از رسیدن به سطح زمین میفته؟

برای فهمیدن بهتر این مطلب یک کش یک متری رو تصور کنین که یک سر اون به دری نصب شده و نی هایی با فاصله هایی یکسان به اون وصلن. حالا سر پایین کش که آزاد هست رو سی سانتی متر به پایین میکشین و پایین ترین نی رو ۱۸۰ درجه می چرخونین. به نظرتون چه اتفاقی میفته؟ چرخش نی ها از پایین ترین نی به بالاترین نی ادامه پیدا میکنه بعد همین حرکت از بالا به پایین تکرار میشه. این حرکت موج وار چند ثانیه ادامه پیدا میکنه تا به حالت سکون اولیه برسن. انرژی ناشی از زلزله هم برای رسیدن به سطح زمین سنگهای پوسته زمین رو جابجا میکنه. سنگ ها بعد از عبور انرژی به طرف سطح زمین به جای اول خودشون برمیگردن ولی همه انرژی ناشی از وقوع زلزله پس از رسیدن به سطح زمین دوباره به داخل زمین بر نمیگرده بلکه مقداری از اون در طول لایه خارجی زمین حرکت کرده و حرکات موج واری رو تولید میکنه

چطور امواج زلزله نشون میده داخل زمین از لایه های مختلفی تشکیل شده؟

اگه چگالی لایه های مختلف زمین یکسان بود امواج زلزله میتونست در امتداد یک خط مستقیم حرکت کنه ولی تحقیقات دانشمندان زلزله شناس نشون داد که مسیرهای امواج انرژی زلزله تغییر میکنه. بنابراین اونها نتیجه گرفتن که زمین از لایه های مختلفی تشکیل شده و امواج زلزله در مرز این لایه های مختلف زمین که چگالی های متفاوتی دارن تغییر مسیر میدن. این نتایج به دانشمندان کمک میکنه که موقعیت لایه های مختلف رو تشخیص بدن