رویدادهای عمومی

حسین رسول زاده

۳ ۴۳۱۲ ۴ سال پیش

زندگی نامه

آیت الله مرعشی نجفی

تکلیف کلاس روش مطالعه

خلاصه :

آیت الله مرعشی نجفی یکی از بزرگ ترین عالمان جهان اسلام بود که در این قسمت به زندگی این عالم بزرگ می پردازیم.

سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی


سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (۱۲۷۶-۱۳۶۹ش/ ۱۳۱۵-۱۴۱۱ق) از مراجع تقلید شیعه پس از آیت‌الله بروجردی است. او در ۲۷ سالگی بهاجتهاد رسید. مرعشی، از شاگردان شیخ عبدالکریم حائری و آقا ضیاء عراقی بود و از محضر سیدعلی قاضی، سید احمد کربلایی و میرزا جواد ملکی تبریزی بهره برد. گرایش سیاسی او موافق با آیت‌الله خمینی بود و این روحیه در بارزترین شاگردانش نیز دیده می‌شود.

مرعشی نجفی، کتابخانه‌ای را تأسیس کرد که امروزه از لحاظ تعداد و کیفیت نسخه‌های خطی کهن اسلامی، نخستین کتابخانه ایران و سومین کتابخانه جهان اسلام به شمار می‌رود. او هیچ‌گاه برای سفر حج، مستطیع نشد. مدرسه‌های مرعشیه، شهابیه، مهدیه و مؤمنیه را او تأسیس کرد.

مهم‌ترین تألیفاتش، تعلیقات احقاق الحق، مشجرات آل الرسول، طبقات النسابین و حاشیه بر عمدة الطالب هستند. او برای نوشتن برخی کتاب‌های خود به کشورهای مختلفی سفر کرد و با دانشمندان ادیان مختلف به گفتگو نشست. آیت‌الله مرعشی را بنا به وصیت خودش، در کتابخانه‌اش -واقع در خیابان ارم قم- دفن کردند. عمید زنجانی داماد آیت الله مرعشی نجفی بود.

اطلاعات شناسنامه‌ای

خاندان

نسب آیت‌الله مرعشی پس از سی و سه واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد. سادات مرعشی حسینی هستند و جد اعلای این سلسله، سیدعلی مرعشی نام دارد که در شهر مرعش در حوالی مرزهای سوریه وترکیه و جزء قلمرو ترکیه زندگی می‌کرد. وی در قرن سوم به ایران مهاجرت کرد و ظاهرا در مازندران ازدواج نمود. هسته مرکزی مرعشی‌های ایران، طبرستان بود و گرایش به تشیع مردمان خطه شمال مرهون زحمات این خاندان است. سید قوام الدین مشهور به میر بزرگ - جد پانزدهم آیت الله مرعشی - حکیم و فرمانروایی بوده که در قرن هفتم هجری در شهر آمل حکومت می‌کرده است و هم‌اکنون مرقدش در سبزه‌میدان آمل، بارگاه و صحن و سرایی دارد. از زمان صفویه بار دیگر مرعشی‌ها نضج گرفتند و با حاکمان این طایفه وصلت کردند. مادر شاه عباس اول بانویی از همین خاندان است.

سید الحکما شرف الدین مرعشی (متوفی ۱۳۱۶) جد آیت الله مرعشی است. او ۱۱۴ سال عمر و ۸۰ سال طبابت کرد. ابتکارات عجیبی درباره ساخت دندان مصنوعی و ساخت زنبور عسل از اصول شیمیایی به او نسبت داده‌اند.^[۱]

جده‌اش معروف به شمس‌الشرف خانم از سادات طباطبایی تبریز و بانوان باکمال عصر خویش، امیر عبدالغفار طباطبایی و فرزندش عبدالوهاب قاضی القضات سلسله آق قویونلو و شخصیت‌های برجسته عصر صفویه و بسیاری دیگر از افراد مشهور این خاندان هستند.

پدرش سید محمود مرعشی (متولد ۱۲۷۰ق.)، یک‌بار در ۱۳۱۱ق. با علویه فاطمه سبزواری فرزند سیدحسین حسینی در تهران ازدواج کرد و از او دارای یک فرزند به نام علی شد که این ازدواج استمرار نداشت و بار دوم در ۱۳۱۴ق. با علویه صاحبه خانم نوه آیت الله سید مهدی حسینی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار فرزند به نام‌های شهاب‌الدین، ضیاء‌الدین، فاطمه و مرضیه بود.^[۲]

تولد

سید شهاب‌الدین، در بین‌الطلوعین پنج‌شنبه ۲۰ صفر ۱۳۱۵ق. (۱۲۷۶ شمسی) در نجف به دنیا آمد. هریک از علما هنگام گفتن اذان و اقامه به گوش او اسمی برایش انتخاب کرده بودند؛ محدث نوری، نام محمد حسین، میرزا حسین بن میرزا خلیل، لقب آقا نجفی، سید مرتضی کشمیری، کنیه ابوالمعالی و سید اسماعیل صدر لقب شهاب‌الدین را برایش مشخص کردند.^[۳]

کودکی، تحصیلات

آیت الله مرعشی در جوانی

وقتی سید شهاب‌الدین شیرخواره بود، مادرش در ایام عادت به او شیر نمی‌داد و علویه‌ای را برای این زمان اجیر کرده بودند. از نخستین جمله‌هایی که او آموخت جمله (هو الفتاح العلیم) به دست شیخ علی رُفَیش نجفی بود. او به دست پدرش در حرم امیرالمومنین(ع) لباس روحانیت پوشید و پیش جده پدری‌اش شمس اشرف بیگم،قرآن مجید و ادبیات عرب را تا کتاب مغنی‌اللبیب آموخت.^[۴]

او نزد پدرش مقدمات برخی علوم را آموخت. پس از آن، پدرش او را برای فراگیری علوم ریاضی، هندسه، جغرافیا و... به مدارس جدید فرستاد. شهاب‌الدین پس از ۵ سال با رتبه اول موفق به اخذ گواهی‌نامه عالی آن زمان شد. پس از اتمام دوره، برخی علوم جدید را پیش اساتید خصوصی یاد گرفت، به طب علاقمند شد و برخی کتاب‌های طبی را پیش پدرش و برخی را پیش میرزا محمد علی معروف به مؤید الاطبا فراگرفت. وی در شانزده سالگی به تفسیر علاقمند شد و همت‌اش را صرف یادگیری علوم دینی کرد.^[۵] او پس از تحصیل علوم مختلف در نجف به ایران آمد و در ری، مشهد، اصفهان و قم هم از اساتید دیگری بهره گرفت و تلاش‌های علمی‌اش در ۲۷ سالگی به بار نشست. وی پس از رحلت آیت‌الله بروجردی جزء مراجع طراز اول تقلید و اولین رساله عملیه‌اش در سال ۱۳۶۶ ه‍.ق منتشر شد.^[۶]

سفرها و مناظرات

در سال ۱۳۳۶ق. در ۲۱ سالگی به سامرا سفر کرده و حدود سه سال آنجا بود و با شیخ عبدالسلام کردستانی و شیخ نورالدین شافعی ملاقات و بحث داشت. در سال۱۳۴۰ق. به کاظمین و بغداد رفته و با سیدابراهیم رفاعی بغدادی ملاقات داشت و همچنین به کربلا رفت و از شیخ عبدالهادی مازندرانی اجازه شفاهی گرفت و با حاج میرزا موسی اسکویی تبریزی، میرزا محمد ثقة‌الاسلام تبریزی و برادرش که از رؤسای شیخیه بودند ملاقات و مناظره کرد.^[۷]

او به شهرهای دیگر عراق چون حله، موصل، العمارة، کوت، بصره، کوفه، مسیب، دجیل، زبیر و... سفر کرد و در سفری که به هندوستان داشت در بمبئی با مشاهیر مذاهب بودایی ملاقات کرد.^[۸]

او مکاتبات متعددی با علامه شیخ طنطاوی جوهری مصری، رئیس جمعیت اخوت اسلامی مصر داشته است و کتاب ریاض السالکین فی شرح صحیفه سجادیه را به او هدیه کرده است.^[۹]

سفر به ایران

آیت‌الله مرعشی در ۲۱ محرم سال ۱۳۴۲ق. از نجف به ایران مهاجرت کرد و در ۶ صفر همین سال وارد کرمانشاه شده از آنجا به همدان، زنجان و تبریز رفت و با ارحام‌اش دیدار کرد. او در کرمانشاه از شیخ‌هادی فرزند شیخ‌ عبدالکریم کرمانشاهی اجازه شفاهی روایت گرفت. در همدان با سید عبدالحسین فرزند سید فاضل لاری دیدار کرد و از او اجازه روایت گرفت و نسخه خطی نادری را از وی خریداری کرد. سپس به قصد زیارت امام رضا(ع) راهی مشهد شد. او در ۲۱ جمادی‌الثانی ۱۳۴۳ق. به تهران رفت و چند ماهی از اساتید ری بهره برد. وی در هفتم شعبان ۱۳۴۳ق. وارد قم شد و به درخواست آیت‌الله حائری در این شهر ساکن و مشغول به تدریس شد. او در ۱۳۴۵ق. در قم به امر آیت‌الله حائری به استقبال شاعر و فیلسوف هندی، رابیندارات تاگور رفت و مباحثاتی با او انجام داد. آیت الله مرعشی با رحلت آیات سه‌گانه، صدر، حجت و خوانساری به عنوان یکی از مراجع تقلید شناخته شد و نخستین رساله‌های عملیه‌اش در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۳ ه‍.ق انتشار یافتند. پس از رحلت آیت‌الله بروجردی آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی به عنوان یکی از مراجع طراز اول مطرح شد.^[۱۰]

عدم سفر به مکه برای حج

آیت‌الله مرعشی، برای انجام سفر حج، مستطیع نشد و به درخواست گروهی از تاجران مبنی بر تأمین هزینه حج‌اش پاسخ منفی داد. مرعشی در پاسخ به شخصی که از او پرسید: با وجود این که وجوهاتی در اختیارتان می‌باشد و مبالغی از آن را به طلا ب و فقرا و دیگران می‌دهید، چطور برای حج واجب مستطیع نمی‌باشید؟ گفت: این پول‌ها مال من نیست؛ سهم امام و سادات است، کفاره روزه و مانند آن است و هرکدام باید جای خودش مصرف شود. زمانی به حج می‌روم که از دسترنج خودم پولی به دست آورده باشم. بعد از وفات‌اش بیش از صد حج به نیابت‌اش انجام گرفت.^[۱۱]

تشکیل خانواده

آیت‌الله مرعشی، در ۸ جمادی‌الاول ۱۳۴۵ ه‍.ق با یکی از دخترعموهای خود به نام گوهرتاج ازدواج کرد و از او صاحب دختری شد اما این زندگی مشترک دوام نیافته به جدایی انجامید. همسر دوم‌اش دختر آیت‌الله سید عباس فقیه مبرقعی رضوی قمی (متوفی ۱۳۳۵ ه‍.ق) بود.^[۱۲]

آیت الله مرعشی نجفی؛ مشارکت در انجام کارهای خانه

همسرش نقل کرده: مدت شصت سال با آیت‌الله مرعشی زندگی کردم و در این مدت هیچ‌گاه نسبت به من با تحکم سخن نگفت و رفتاری تند و خشونت‌آمیز با من نداشت و با عصبانیت صحبت و رفتار نکرد. تا آن‌زمان که خود قادر به حرکت و انجام کاری بود اجازه نمی‌داد دیگر اعضای خانواده برایش کاری انجام دهند حتی هنگامی که تشنه می‌شد خود بلند می‌شد و به آشپزخانه می‌رفت و آب می‌آشامید و این تقاضا را با من در میان نمی‌گذاشت. غیر از این که همسری مهربان و دوست داشتنی بود، همچون مونسی صمیمی با من همکاری دلسوزانه داشت و در کارهای منزل یاری‌ام می‌کرد. بسیاری از اوقات در امور آشپزخانه از قبیل طبخ غذا، پاک کردن سبزی، تمیز کردن ظروف و وسایل و نیز شستن میوه‌ها به من کمک می‌کرد.^[۱۳]

از شیوه‌های تربیتی آیت‌الله مرعشی این بوده که هرشب با نقل داستانی، ذکر خاطرات خودش و یا شرح گوشه‌هایی از زندگی بزرگان و در نهایت هم گفتن یک روایت، فرزندان را آماده خواب می‌کرد.^[۱۴]

آیت‌الله مرعشی نجفی چهار پسر و چهار دختر دارد؛ سید محمود (متولد ۱۳۲۰ ش)، سید محمدکاظم (متولد ۱۳۲۲ ش)، سید محمد جواد (متولد۱۳۲۶ ش) و سید امیرحسین، پسرانش و عباسعلی عمید زنجانی، علی فاضل لنکرانی (برادر بزرگ آیت‌الله فاضل لنکرانی)، سید عباس موسوی حرمی و سید خلیل میری تهرانی دامادهایش هستند.^[۱۵]

اساتید

ریاضیات

عبدالکریم بوشهری معروف به سعادت (متوفی ۱۳۲۷ق)
عباس بن شیخ اسدالله خلیلی معروف به اقدام
عندلیب زاده تهرانی
آقا محمد محلاتی
عبدالرحیم بادکوبه ای (متوفی ۱۳۶۵ق)
سید ابوالقاسم موسوی خوانساری (متوفی ۱۳۸۰ق)
محمود اهری
باقر ایروانی
سید هبةالدین شهرستانی
میرزا حیدرعلی نائینی (در تهران)

علوم غریبه و سلوک عرفانی

ابوالحسن هندی حائری (متوفی ۱۳۴۵ق)
محمد حسین بن محمد خلیل شیرازی (متوفی ۱۳۳۹ق)
ضیاء‌الدین سرابی
علی‌اکبر حکمی یزدی
محمد حرزالدّین

ادبیات

جده‌اش: شمس اشرف بیگم
پدرش: سید محمود مرعشی
مرتضی طالقانی
سید محمدکاظم خرم‌آبادی موسوی نجفی
محمود حسینی مرعشی شوشتری

تفسیر

فقه و اصول

سید آقا شوشتری، شرح لمعه
ابوالحسن مشکینی اردبیلی، کفایة الاصول
نعمت‌الله لاریجانی، قوانین الاصول
محمدحسین بن محمدخلیل شیرازی، من لایحضره الفقیه
شیخ احمد آل کاشف الغطاء (متوفی ۱۳۴۴ق.)
سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی
غلامعلی قمی
حبیب‌الله اشتهاردی
میرزا حسن رشتی
میرزا آقا اصطهباناتی
سید علی طباطبایی
عبدالحسین مرندی
سید احمد بن محمد باقر بهبهانی حائری
علی‌اصغر تبریزی نجفی
محمد حسین بن علی شیخ العراقین
شیخ علی نجفی (نوه صاحب جواهر)
آقا ضیاء عراقی (متوفی ۱۳۶۱ق)، از اول اصول تا بحث مطلق و مقید
محمدحسین تهرانی (متوفی ۱۳۴۰ق)
شیخ عبدالکریم حائری یزدی (متوفی ۱۳۵۵ق)
محمدرضا مسجدشاهی (متوفی ۱۳۶۲ق)

رجال

کلام

حکمت و منطق

اخلاق و عرفان

أنساب

پدرش (مشجرات سادات را به او آموخت)
سید محمد رضا فرزند سید علی مشهور به صائغ بحرانی غُرَیفی (متوفی ۱۳۳۹ق)
سید مهدی موسوی بحرانی (متوفی ۱۳۴۳ق)^[۱۶]

تدریس و شاگردان

جلسه درس آیت الله مرعشی نجفی

آیت‌الله مرعشی ابتدا به تدریس سطح پرداخت و کتاب‌های معالم‌ الاصول، شرح لمعه، قوانین الاصول، فرائد الاصول، متاجر و کفایة الاصول را تدریس کرد. همچنین علاوه بر فقه و اصول در دانش‌هایی چون منطق، کلام، تفسیر، فلسفه، رجال، درایه و علم انساب حوزه درسی داشت. مجلس درس‌اش در مدرسه فیضیه بقعه روی آب‌انبار صحن کوچک حضرت معصومه(س) _اکنون راهرو آن صحن به مسجد اعظم است_، شبستان روبروی ایوان آیینه صحن بزرگ و در اواخر عمرش در مسجد بالاسر حرم، منزل و حسینیه‌ای که در کنار منزل‌اش بود تشکیل می‌گردید. این تدریس از سال ۱۳۴۳ تا آخرین روزهای عمرش ادامه داشت.^[۱۷]

درس فقه آیت‌الله مرعشی بر اساس شرایع الاسلام محقق حلی بود. در اواخر دوره تدریس، شاگردانش به هزار نفر می‌رسیدند و به همین جهت از بلندگو در درس استفاده می‌شد. سبک درس این‌گونه بود که در مقام بیان هر مسئله، ابتدا به بیان عنوان آن می‌پرداخت و سپس مدارک آن را برمی‌شمرد، پس از آن اقوال فقها و اصولی‌ها را بیان می‌کرد و به نقد و بررسی آن‌ها همت می‌گماشت. او فروعات بحث را هم مطرح می‌کرد و در پایان به ذکر تنبیهات مناسب با مسئله می‌پرداخت.^[۱۸] از شاگردان درس‌های وی می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:.^[۱۹]

سید مصطفی خمینی
مرتضی مطهری
محمد مفتح
دکتر بهشتی
شهید صدوقی
شهید قاضی طباطبایی
سید محمود طالقانی
شهاب‌الدین اشراقی
مرتضی حائری
حسین نوری همدانی
امام موسی صدر
ابوطالب تجلیل تبریزی
سید مرتضی عسکری
سید مهدی یثربی
سید رضا صدر
محی‌الدین حائری شیرازی
سید محمدباقر سلطانی
سید محمدباقر حجتی
عباس زریاب خویی
محمدتقی دانش پژوه
علیرضا فیض
حسین کریمان
علی‌اصغر فقیهی
و...
جلسه درس آیت الله مرعشی نجفی در قم که اکنون راهرو مسیر مدرسه فیضیه به مسجد اعظماست

آثار

آیت‌الله مرعشی در طول زندگی خود موفق به تالیف بیش از ۱۵۰ کتاب و رساله شد.^[۲۰] تالیفات او از نظر در دسترس قرار گرفتن برای عموم چند حالت دارند؛ برخی چاپ شده و در اختیار عموم قرار دارند، بخشی به صورت خطی باقی مانده‌اند، تعدادی از بین رفته‌اند و شماری از دست‌نوشته هایش که به صورت اوراق پراکنده بوده‌اند در حال تدوین و جمع‌آوری می‌باشند. برخی از تألیفاتش به شرح زیر است؛

علوم قرآنی

التجوید
الرد علی مدعی التحریف
حاشیه علی انوار التنزیل بیضاوی
سند القراء و الحفاظ
مقدمه تفسیر الدر المنثور سیوطی

ادبیات

قطف الخزامی من روضة الجامی (حاشیه بر شرح کافیه جامی)
المعول فی امر المطول (حاشیه بر شرح تلخیص تفتازانی)
الفروق

حدیث، ادعیه و زیارات

مفتاح احادیث الشیعة
حاشیه بر الفصول المهمة شیخ حر عاملی
حاشیه مختصر بر کتاب من لا یحضره الفقیه
مجموعه‌ای در ادعیه و زیارات
شرح دعای سمات
شرح زیارت جامع کبیره
مقدمه مفاتیح الجنان
شمس الامکنه و البقاع فی خیرة ذات‌الرقاع
فوایدی چند ر خصوص صحیفه کامله سجادیه

اصول فقه و فقه

حاشیه بر فرائد الاصول شیخ انصاری
حذف الفضول عن المسالک
توضیح المسائل
راهنمای سفر مکه و مدینه
الغایة القصوی (حاشیه استدلالی بر عروة الوثقی)
مسارح الافکار فی توضیح مطارح الانظار (حاشیه بر تقریرات شیخ انصاری)
مصباح الناسکین (مناسک حج)
...

رجال، شرح حال و أنساب

التبصرة فی ترجمة مؤلف التکملة (در شرح حال میرزا محمد مهدی کشمیری)
تراجم اعیان السادة المرعشیین
سادات العلماء الذین کانوا بعد الالف من الهجرة
شرح احوال امامزاده سلطان علی فرزند امام باقر(ع)
رسالة طریفة در شرح حال شیخ محمد جعفر کمره‌ای
رساله‌ای در حالات نصر بن مزاحم منقری
الفوائد الرجالیه
وسیلة المعاد فی مناقب شیخنا الاستاذ
وفیات الاعلام
مشجرات آل رسول الاکرم یا مشجرات الهاشمیین (مفصل‌ترین کتاب او در أنساب)
رساله‌ای در خصوص سادات مدینه منوره
شجرنامه سادات حسینی کاشانی
مزارات العلویین
حاشیه بر بحر الانساب سید عمید الدین نجفی
کتابی در انساب و تبارشناسی غیر سادات

کلام، منطق و علوم غریبه

ملحقات احقاق الحق
رفع الغاشیه عن وجه الحاشیه ملا عبدالله یزدی بر تهذیب المنطق تفتازانی
حاشیه بر کتاب سرخاب در رمل
حاشیه بر کتاب سرالمکنون
نسمات الصبا در فواید علم رمل، حروف، اوراد و اذکار^[۲۱]

آیت الله مرعشی آثار دیگری هم به صورت سفرنامه، اجازات، اجوبة المسائل و مکاتبات دارد.

اقدامات فرهنگی اجتماعی

اقامه نماز جماعت آیت الله مرعشی نجفی در حرم حضرت معصومه(س)

تأسیس کتابخانه و جمع‌آوری آثار خطی (که امروز کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نام گرفته است)
تأسیس حسینیه
بازسازی مرقد محمدباقر مجلسی صاحب بحار الانوار
تجدید بنای مسجد راه‌آهن قم که در جنگ جهانی دوم توسط متفقین به کلیسا تبدیل شده بود
احداث مسجد راه‌آهن شهر ازنا
تأمین هزینه بیمارستان کامکار قم از محل وجوهات شرعی
تأسیس درمانگاه جدا در بیمارستان نکویی قم
ساختمان بخش قلب بیمارستان نکویی
مرکز توانبخشی و بهزیستی قم واقع در میدان امام به نام دارالشفای آل محمد(ص)
احداث یکصد و چهل باب منزل مسکونی برای طلاب در انتهای خیابان آذر (طالقانی) قم
احداث واحد موتور برق امامزاده سلطان علی اردهال کاشان
تأسیس مساجد و حسینیه‌هایی در سایر کشورهای اسلامی
کمک به سیل زدگان و زلزله زدگان و پناهندگان جنگ تحمیلی و مقروضین
تأسیس مدرسه مهدیه، مؤمنیه، شهابیه،مرعشیه^[۲۲]
۶۰ سال اقامه نماز جماعت در حرم حضرت معصومه
مکاتبه با دانشمندان دیگر مذاهب و فرقه‌ها
عهده‌داری منصب نقابت سادات(در زمان حضورش در نجف)^[۲۳]

کتابخانه

هسته اولیه این مرکز علمی و فرهنگی موقعی شکل گرفت که آیت الله مرعشی در نجف مشغول تحصیل بود. او با انجام نماز و روزه استیجاری، حذف یک وعده غذای روزانه، کاستن بخشی از مخارج زندگی و کار شبانه در کارگاه‌های برنج‌کوبی پس از فراغت از درس، برخی از نسخه‌های خطی این مجموعه را فراهم کرد.

آیت‌الله مرعشی، معمولا چگونگی خرید کتاب را در پشت آن یادداشت می‌کرد. یادداشت پشت یکی از کتاب‌ها چنین است:

کتاب کشف اللغات و الاصطلاحات تألیف علامه عبدالرحیم بن احمد هندی بهاری حنفی مشهور به سور که به درخواست فرزندش شیخ شهاب‌الدین بهاری در سال ۱۱۶۰ق به نگارش درآمده و اندکی پس از اتمام آن زندگی را بدرود گفته است. این کتاب را با مزد دو سال نماز استیجاری که به نیابت از مرحوم میرزا محمد بزاز تهرانی قبول کرده‌ام، به مبلغ بیست روپیه بریتانیایی خریداری کردم. خداوند توفیق بر انجام کار دهد. شروع نماز از ابتدای روز ۲۱ ذی‌قعده سال ۱۳۲۲ق است. من دل‌شکسته، نویسنده این کلمات در حال گرسنگی به‌سرمی‌برم و مدت بیست ساعت است که نتوانسته‌ام قوتی به دست آورم تا با آن سد گرسنگی خود کنم، خداوند در کار همه گرفتاران گشایش فرماید، شهاب‌الدین حسینی مرعشی نجفی سنه ۱۳۴۲قمدرسه قوام، یکی از مدارس مشهد جدم امیرالمؤمنین روحم فدای او باد.

گلی زواره، جامع فضل و فضیلت، ص۱۴۶

با مهاجرت‌اش به ایران، مجموعه کتاب‌هایش نیز به ایران انتقال یافت و او در منزل شخصی به نگهداری و حفاظت آن‌ها مشغول شد و نسخه‌های دیگری را گردآوری کرد. او پس از تأسیس مدرسه مرعشیه در ۱۳۸۵ ه‍.ق نخست کتابخانه کوچکی در دو اتاق مدرسه ایجاد کرد. در سال ۱۳۴۴ شمسی کتابخانه جدید در طبقه سوم این مدرسه گشایش یافت. استقبال زیاد از این کتابخانه، باعث کمبود فضا شد و سرانجام در زمینی به مساحت هزار متر مربع کتابخانه‌ای ساخته شد و در پانزدهم شعبان ۱۳۹۴ قمری/ دوازدهم شهریور ۱۳۵۳ شمسی، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی با بیش از ۱۶۰۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی افتتاح شد. با طرح‌های جدید و گسترش کتابخانه، این مرکز در فضای وسیع‌تر و با امکاناتی پیشرفته‌تر به خدمات خود ادامه داد و هم‌اکنون از لحاظ تعداد و کیفیت نسخه‌های خطی کهن اسلامی نخستین کتابخانه کشور و سومین کتابخانه در جهان اسلام به شمار می‌رود. اکنون حدود هشتاد هزار عنوان نسخه خطی و متجاوز از یک میلیون جلد کتاب چاپی در این کتابخانه وجود دارد.^[۲۴]

فعالیت‌های سیاسی

واکنش به ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی

آیت الله سید شهاب الدین مرعشی در غائله انجمن‌های ایالتی و ولایتی از امام خمینی حمایت کرد. در ماجرای تصویب لایحه انجمن‌‌های ایالتی و ولایتی که در ۱۴ مهر ۱۳۴۱ش به تصویب هیئت دولت رسید، پس از توضیحات نخست وزیر وقت، اسدالله علَم، در پی تلگراف‌ها و نامه‌های سرگشادۀ اعتراض آمیز علما به شاه و نخست وزیر، سید شهادب الدین مرعشی نظر دولت را قانع کننده می‌دانند و بر آن می‌شوند که طی تلگرافی به دولت، تشکر خود را اعلام کند و مساله را پایان دهند، اما امام خمینی به وی نامه‌ای می‌نویسد که: «به عرض می‌رساند از قرار مسموع تلگراف نخست وزیر را می‌خواهید طبع و منتشر نمایید. بنده صریحاً عرض می‌کنم این انتشار بر خلاف صلاح اسلام و حوزه علمیه و خلاف خود جنابعالی است. من میل ندارم آقایان هتک شوند. من میل ندارم حوزه علمیه قم این قدر سبک و بی‌ارزش در این دولت و ملت قلمداد شود. با هر وسیله‌ای هست از طبع و انتشار این امر جلوگیری کنید تا خود دولت انتشار دهد. الان تلفن کنید، مطبعه طبع نکند و یا منتشر نکنند».^[۲۵]

پشتیبانی از نهضت امام خمینی

وی همواره از نهضت امام خمینی حمایت کرد. بارها اعلامیه داد. در پی دستگیری امام خمینی در سال ۱۳۴۲، با ارسال اعلامیه شدید اللحنی به رژیم پهلوی، خواستار آزادی او شد.^[۲۶]

آیت الله مرعشی و مرجعیت آیت الله خمینی

وی همراه مراجع تقلید و علما برای آزادی امام خمینی به تهران سفر کرد. وی در سال ۱۳۴۲ش، در پاسخ به نامه جمعی از طلاب در خصوص مرجعیت آیت الله خمینی گفت: «چنانچه کراراً اینجانب عقیده خود را اظهار کرده‎ ام، باز هم به موجب این سؤال عرض می‎کنم که حضرت آیت الله خمینی یکی از مراجع تقلید عالم تشیع هستند و از اساطین روحانیت اسلام و از مفاخر عالم تشیع».^[۲۷]

واکنش به لایحه کاپیتولاسیون

سومین مرجعی که علیه کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ش به ایراد سخنرانی پرداخت، آیت ‌الله مرعشی نجفی بود. وی در ۴ آبان ۱۳۴۳ پس از سخنرانی آیت الله خمینی در جمع افراد حاضر در منزلش به سخنرانی پرداخت. آیت ‌الله مرعشی نجفی در آغاز سخنان خود، به لایحه کاپیتولاسیون اشاره کرده و گفت: «اگر یک امریکایی هر جنایتی را مرتکب شود با هر جرمی را مرتکب بشود [آیا باید] مصونیت داشته باشد» وی، سپس آزادی تبلیغ پیروان ادیان مختلف در ایران را در مقابل اختناق سختگیری‌های وارده به روحانیت را مورد انتقاد قرار داد و گفت: «...قلم و زبان روحانیت توسط هیأت حاکمه بسته شده است.».^[۲۸]

موضعگیری در مقابل توهین روزنامه اطلاعات به امام خمینی

واقعه‌ای که جرقه اولیه انقلاب اسلامی را در ۱۹ دی سال ۱۳۵۶ش زد، چاپ مقاله‌ شخص مجعولی به نام رشیدی مطلق، تحت عنوان "ایران و استعمار سرخ و سیاه" در روزنامه اطلاعات بود. در این مقاله که اعتراضات گسترده مردم را به دنبال داشت، به امام خمینی توهین شده بود، آیت اللّه مرعشی در این باره موضع گیری سختی نمود.^[۲۹]

صدور اطلاعیه پس از پیروزی انقلاب

وی با صدور اطلاعیه‌ای در روز پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷، تشکر صمیمانه خود از ملت ایران اعلام کردند، وی شورای انقلاب و دولت موقت را تأیید کرد و در حادثه جنگ عراق علیه ایران، مردم را به دفاع مقدس فراخواند.^[۳۰]

وفات

تشییع جنازه آیت الله مرعشی نجفی

آیت‌ الله مرعشی نجفی در سن ۹۶ سالگی در ۷ شهریور ۱۳۶۹ش / ۷ صفر ۱۴۱۱ق رحلت کرد. او را بنا بر وصیت خودش در کتابخانه‌اش دفن کردند.^[۳۱]

بنا بر وصیت اش، سجاده‌ای را که هفتاد سال بر آن عبادت کرده بود، لباسی که برای عزای امام حسین(ع) بر تن می‌کرد و خاکی را که از حرم امامان و امامزادگانجمع‌آوری کرده بود به همراهش دفن کردند.