آموزش
نافلز رادون
خلاصه :
تنها گاز رادیواکتیوی در جدول تناوبیرادون یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که نماد آن Rn و عدد اتمی آن ۸۶ است. این عنصر از گازهای نجیب و پرتوزا است که از فروپاشی رادیم به وجود میآید. رادون یکی از سنگینترین گازها بوده و برای سلامتی مضر است. پایدارترین ایزوتوپ آن 222Rn است که نیمه عمرش برابر با ۳٫۸ روز میباشد.
رادون یک گاز پرتوزای بیرنگ، بیبو، بدون مزه و از نظر شیمیایی بیاثر میباشد؛ و تنها با استفاده از دستگاههای مخصوص میتوان وجود رادون را تشخیص داد. گاز رادون از واپاشی اورانیم موجود در طبیعت بوجود میآید. رادون تولید شده نیز، ذرات پرتوزای دیگری تولید میکند.
اثرات رادون بر سلامت انسانها
رادون موجود در هوا از طریق تنفس وارد ریه انسانها میشود. سپس رادون در ریه متلاشی میشود و ذره آلفا انتشار میدهد. ذره آلفا دارای جرم سنگین و بار الکتریکی دو برابر الکترون با علامت مثبت است. ذره آلفا انتشار یافته در ریه، دارای انرژی است؛ که این انرژی باعث حرکت ذره در بافتهای ریه میشود، و به تدریج در مسیر حرکت و برخورد با سلول بافتهای ریه یونسازی نموده، تا زمانی که انرژی خود را کاملاً از دست داده و متوقف شود. انرژی ذره آلفا که توسط بافتها جذب میشود باعث آسیب به بافتها یا مرگ آنها میشود؛ بنابراین در صورتیکه هوای تنفسی حاوی رادون بهمقدار زیاد باشد، بافتهای ریه به تدریج آسیب میبینند که در دراز مدت میتواند باعث سرطانی شدن اینگونه بافتها شود.
راههای ورود رادون به فضاهای بسته
رادون موجود در خاک به تدریج در زیر ساختمان انباشته میشوند و فشار آن بالا میرود و چون فشار هوا در داخل ساختمان معمولاً کمتر از فشار در داخل خاک است باعث میشود که رادون موجود در خاک از طریق کف و دیوارها به داخل ساختمان منتقل شده و مقدار آن زیاد شود.
وجود ترک در دیوارها، محلهای عبور شبکه تأسیسات ساختمان و هرگونه منفذ و روزنه در اتصالات و مصالح ساختمان میتواند در عبور رادون به داخل ساختمان مؤثر واقع شود. بیشترین مقدار رادون در زیرزمین و سپس در طبقات اولیه ساختمان وجود دارد. بهطور خلاصه راههای ورود رادون به داخل ساختمان را میتوان به صورت زیر خلاصه کرد:
- شکافها در کف ساختمان
- اتصالات ساختمانی
- شکافها در دیوارها
- درزها در اطراف لولههای سرویسهای بهداشتی
- فضاهای خالی داخل دیوارها
- آبهای مصرفی در داخل حمام و آشپزخانه
رادون در آب قابل حل میباشد، و بخصوص درآب چاه احتمال وجود آن بیشتر است. معمولاً در صد بسیار کمی از رادون موجود در آب (۰۱/۰ درصد) رها شده و وارد هوا میشود.
روشهای کاهش رادون در خانهها
روشهای کاهش رادون در خانهها از نظر پیچیدگی، تأثیر بلند مدت در کاهش رادون و هزینهها تفاوت قابل ملاحظهای با یکدیگر دارند. مؤثر بودن هر یک از روشهای کاهش رادون به خصوصیات ذاتی خانه، سطح رادون در آن و روشهای ورودی گاز رادون بستگی دارد. برای حصول نتیجه بهتر ممکن است یک روش یا ترکیبی از روشها بکار گرفته شود. (مخصوصاً وقتی سطح رادون بالا باشد.) برای ایجاد یک مکان با سطح رادون قابل قبول نیاز به بکارگیری افراد متبحر و متخصص در این حرفه میباشد اگر چه در بسیاری از موارد صاحبان خانهها میتوانند با اقدامات اولیه و کم هزینه کمک شایانی به کاهش سطح رادون در خانههای خود بکنند.
اقدامهای لازم جهت کاهش رادون
- بستن ورودیهای اصلی رادون
- بکارگیری سیستم لولههای خروج گاز (Vent) و هواکش (fan) که میتواند رادون را از محیط داخل به خارج هدایت کند.
- بکارگیری روش مکش خاک (soil suction): با ایجاد مکش از طریق لولههای تعبیه شده از زیر ساختمان رادون تجمع یافته به هوای آزاد منتقل میگردد.
- ایجاد فشار مثبت در خانه: این روش با بهکارگیری یک فن به منظور ایجاد یک جریان هوا به داخل زیر زمین و طبقات تحتانی از طبقات فوقانی یا از خارج انجام میگیرد.
- تهویه هوا بهطور طبیعی: باز کردن پنجرهها، درها و تعبیه مجاری خروج هوا (Vent) در طبقات تحتانی
- استفاده از یک چاهک فاضلاب کوچک (Sump) در زیر ساختمان و اتصال آن به یک لوله همراه با مکش هوا به خارج توسط یک هواکش با قدرت کم
- رنگ آمیزی دیوارها با استفاده از رنگهای غیرقابل نفوذ
کاربرد در پزشکی
در اوایل قرن بیستم، از گاز رادون جهت از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشدهاست. بدین منظور بیمار در اتاقی تحت پرتوگیری با گاز رادون قرار داده میشد. اما با پی بردن به ایجاد رادیکال آزاد در بدن پس از پرتوگیری با پرتوهای یونساز، که میتواند منجر به اختلالات ژنتیکی و تولید سلولهای سرطانی گردد، این روش منسوخ گردید. همچنین تصور بر این بوده که پرتوگیری با رادون، میتوان در بهبود بیماریهای سیستم ایمنی مؤثر واقع شود و به همین دلیل در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست ویکم، مردم به دنبال استفاده از این «معادن سلامتی» در مونتانا جهت درمان بیماریهایی نظیر آرتریتها بودند و همانگونه که اشاره شد، با بررسی تأثیر پرتوهای یونساز بر بدن، این رویه نیز متوقف گردید.
کاربرد در علوم
در علوم اتمسفری، از غلظت گاز رادون در فضای باز، تا حدودی به منظور ردیابی تودههای هوا استفاده میشود. همچنین از گاز رادن در مطالعات هیدرولوژی، به منظور بررسی برهم کنش و میزان نفوذ آبهای زیرزمینی به آب چشمهها استفاده میشود. برخی از محققین در مورد تغییرات غلظت گاز رادون به منظور پیشبینی زمین لرزه تحقیق کردهاند.
هشدارها
رادون گازی سرطان زاست. رادون یک ماده پرتوزا است و همیشه باید با احتیاط کامل با آن کار کرد. از آنجا که این عنصر ذرات آلفا از خود میتاباند تنفس آن بسیار خطرناک است. همچنین حاصل تجزیهای آن غباری تشکیل میدهد که به راحتی وارد جریان هوا شده و برای همیشه در بافتهای شش میچسبد و در یک قسمت از آن به سختی متمرکز میشود. محلهایی که در آنها رادیوم، آکتینیوم و توریوم نگهداری شدهاند باید به دقت هوا داده شوند تا از انباشتگی آنها جلوگیری شود. انباشتگی رادون در هوا یکی از خطرات جدی در منابع سرب و اورانیوم است. انباشتگی رادون در فضای زیرزمین ساختمان و آب انبار خانهها نیز باعث به وجود آمد نگرانیهای زیادی در این رابطه شدهاست چرا که بسیاری از سرطانهای ریه به دلیل ارتباط با گاز رادون در هر سال گزارش میشوند.