هنر در دوره صفوی

نهم - دبیر: اقای رستمی

خلاصه :

هنر در دوره صفوی (۸۱۰-۱۱۰۱ خ) از درخشان ترین دوران است.

هنر دورۀ صفوی (۱۱۰۱ - ۸۸۰ خورشیدی) از دوران درخشان هنر ایران است. هنر ایران در این دوره در زمینه‌ های معماری، نگارگری، خوشنویسی، قالی ‌بافی، فلزکاری، سفالگری، پارچه ‌آرایی و ... نمایانگر می ‌شود.

از هنرمندان دورة صفوی، کمال ‌الدین بهزاد، رضا عباسی، میرعماد، آقامیرک و حسین بنا اصفهانی قابل ذکر هستند.

در این دوره در همۀ رشته‌ های هنری، آثار ارزشمندی پدید آمد که جدا از نگارگری ‌ها و خوشنویسی ‌های زیبای بسیار، بناهای معماری مانند مسجد شیخ لطف ‌اللّه، مسجد شاه اصفهان و مدرسه چهارباغ، شهرت جهانی دارند.

قالی اردبیل هم که اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می ‌شود، یکی از آثار درخشان این دوره است. شهرهای مهم هنرپرور در عصر صفویان، اصفهان، تبریز، هرات و قزوین بوده‌ اند.

معمولاً در ایران، خاندان پادشاهی و افراد طبقه ‌های بالای اجتماعی متقاضی آثار هنری بوده ‌اند و به شکوفایی آن کمک می ‌کردند. پادشاهان صفوی نیز دوستدار هنر بوده ‌اند و برخی‌ شان مانند شاه تهماسب یکم و سام میرزا خود هنرمندان قابلی بوده‌ و به هنر ارج بسیاری می ‌نهادند.

هنرستان صفویه

دورة سلطنت خانواده صفویه در ایران عصر ترقی و پیشرفت هنر و صنعت است. در این عهد پیشرفت ها و تحولات بسیاری در فنون و هنر رخ داد. مخصوصاً هنر نقاشی در نیمه اول حکومت طولانی این خاندان به درجة بلندی از ابداع و استواری رسید و این تعجبی ندارد به دلیل:

• قدرت شاه اسماعیل بر هرات (907-930 هجری، 1502-1534 میلادی)

• مهاجرت اساتید هنر به دربار شاهی در تبریز،

• انتخاب بهزاد از طرف شاه به مدیریت کتابخانه شاهی باعث این پیشرفت بوده است.

تمامی این اتفاقات باعث تاسیس و برپایی هنرستان جدیدی بود که در نوک آن بهترین خوشنویسان، نقاشان و نخبگان هنر قرار داشتند که از بین هنروران هرات انتخاب شده بودند.

معروف است که در عصر صفویه تحقیر هنرمندان به خصوص نقاشان کمتر شده بود؛ در صورتی که تا پیش از آن حقشان ضایع و جاه و منزلت ایشان کوچک و بی اهمیت بوده است. به این دلیل است که بزرگان و اشراف در جمع و نگهداری آثار هنرمندان اهتمام زیادی به خرج می دادند و در دنبالة این کار نسخ خطی زیبا و نفیسی بوجود آمد که هر کدام دارای نقوشی زیبا در داخل خود بودند.

آثار تاریخی و هنری این دوره

به طور كلی قرن دهم و یازدهم قمری، به عنوان دوران شكوفایی هنرهای اسلامی ایران و اصفهان یكی از مهمترین و زیباترین شهرهای این دوره بوده است. بناهای بزرگ شهر اغلب با كاشیكاری های زیبا تزیین شده اند. وقتی شاه عباس اصفهان را پایتخت خود قرار داد، نقشة جدیدی برای شهر طرح كرد: خیابان بزرگ و معروف چهارباغ را او ساخت و طرفین خیابان را دستور داد درخت بكارند. این خیابان به پل بزرگی كه روی زاینده رود است، می رسد. در میانة شهر، میدان بزرگ «نقش جهان» قرار دارد. مسجد امام (شاه) در سمت جنوب و قصر عالی قاپو در مغرب و مسجد شیخ لطف الله در مشرق و سردر بازار قیصریه در شمال آن جای گرفته اند. این میدان جای چوگان بازی بوده و دروازه های سنگی كه برای این بازی ساخته شده، هنوز در دو سوی میدان موجود است. در چهار سوی این میدان قریب دویست باب حجرات در دو طبقه ساخته شده است.

از زمان صفو یه بناهای تاریخی بسیار دیگری در ایران وجود دارد، مانند مجموعه بقعه شیخ صفی در اردبیل، بخش هایی از مجموعه آستان قدس رضوی(ع) در مشهد. مجموعه بنای كنونی بقعه شیخ صفی شامل مجموعه ای از گورهای شاهان شاهزادگان دوره صفوی و چند ساختمان دیگر به نام چینی خانه، مسجد و حرم خانه، خانقاه چراغ خانه، شهیدگاه و متعلقات دیگر است که نشان می دهد تا چه اندازه در این دوره به فرهنگ و هنر توجه می شده است.