مقالات
ریاضی‌دان، مهندس و دانش‌پژوه
شیخ بهایی
۹۵۳-۱۰۳۰ ق – ۱۵۴۷-۱۶۲۲ م
خلاصه :
در این مقاله قصد داریم بیشتر با شیخ بهایی آشنا شویم.بهاءالدین عاملی در بَعْلبًک سوریه چشم به جهان گشود، اما در آغاز دوه صفویه همراه خانواده به ایران آمد. نخست نزد پدر و سپس علمای ایران در قزوین و اصفهان به فراگیری معارف دین اسلام پرداخت. چند سال در سرزمین‌های اسلامی سفر کرد و با عالمان دین به گفتگو نشست. سرانجام در اصفهان ماندگار شد و طراحی چند ساختمان باشکوه را در آن شهر انجام داد. طراحی گنبد مسجد شاه، منار جنبان و میدان نقش جهان را دستاورد ذوق و دانش معماری وی می‌دانند. هم‌چنین، تقسیم آب زاینده‌رود میان هفت ناحیه در استان اصفهان از یادگارهای اوست.
شیخ بهایی در شکوفایی علمی دوره‌ی صفویه نقش چشمگیر داشته است. وی یک کتاب درسی ریاضی به نام خلاصة الحساب نوشت و در آثار دینی و فلسفی خود نیز گاهی از ریاضیات بهره می‌گرفت. در کتاب کشکول نیز چگونگی محاسبه بلندی کوه‌ها و ساختمان‌ها را بدون داشتن ابزار اندازه‌گیری شرح داده است. دو رساله درباره‌ی اسطرلاب یکی به زبان فارسی و یکی به عربی نوشت. اما برجسته‌ترین اثرش در اخترشناسی کتاب تشریح الافلاک است که تا سال‌ها کتاب درسی در حوزه‌های علمیه بود. چند رساله در جغرافیا و رساله‌ای درباره‌ی کروی بودن زمین از وی به یادگار مانده است.
شیخ بهایی رابطه‌ی دوستانه‌ای با میرداماد و میرفندرسکی، دو عالم و فیلسوف برجسته‌ی دوره‌ی صفویه داشت. بزرگ‌ترین فیلسوف این دوره یعنی ملاصدرا نزد این سه استاد شاگردی کرده است. بهایی به عالمان مذاهب دیگر نیز احترام می‌گذاشت و بر دو اثر برجسته از علمای اهل سنت، یکی کشاف زمشخری و دیگری تفسیر بیضاوی، حاشیه نوشت. در کشکول خود نیز از بزرگان فرقه‌های گوناگون صوفیه مانند عبدالقادر گیلانی، جنید بغدادی، منصور حلّاج، حسن بصری و ابن‌عربی به بزرگی یاد کرده است.
خردمند را سزد که بر خِرَد خویش اندیشه‌ی خردمندان دیگر را بیفزاید و رأی خود را به رأی حکیمان پیوند دهد. چه بسا تدبیر یک تن که به خطا رود و اندیشه‌ی یک تن که از درستی به دور ماند. و هر که دانش را بر نادان بی‌خرد عرضه کند تباهش کرده و کسی که علم را از شایستگان باز دارد ستم روا داشته است. کشکول، شیخ بهایی
