رویدادهای عمومی
سلام
گوزن
سلام
خلاصه :
سلاممشخصات تیره گوزنها در میان نشخوارکنندگان یگانه طایفهای است که انواع بسیاری از آن در قاره اروپا مانند جانوران وحشی زندگی میکنند. یکی از خصوصیات عمدهای که گوزنها را از نشخوار کنندگان دیگر متمایز میکند شکل و ساختمان شاخهای این جانوران است معمولا تنها نرینههایی که به سن بلوغ رسیدهاند شاخ دارند. شاخهای گوزنها توپر و بیدوام هستند. شاخهای نشخوارکنندگان دیگر میان تهی و تغییر ناپذیرند، از این رو عنوان جانوران شاخ تهی یافتند. در نخستین سال زندگی گوزنها شاخی استخوانی از هر سوی پیشانی روی دو برآمدگی پوشیده از پوست و پشم بسیار نرمی که مخمل خوانده میشود رشد میکند.
پوست شاخ را تا مرحله تشکیل آن میپوشاند سپس پاره میشود و میافتد. در حدود فوریه (اوایل بهمن) شاخه استخوانی هم به نوبه خود میافتد و شاخ دیگری که نیرومندتر و درشتتر خواهد بود رفته رفته شکل میگیرد، این شاخ هم میافتد و جای خود را به شاخ دیگری وا میگذارد که سال آینده رشد میکند. سال به سال شاخها رشد میکنند و رشتهها و پرههایشان چند برابر میشود. شاخها به حسب انواع ممکن است از یک شاخه تشکیل مییابد اما بیشتر این شاخه آراسته به شاخهایی است که بچه شاخ گویند.
در برخی از انواع گوزنها شاخها و بچه شاخها به صورت پارویی و دندانهدار به هم جفت میشوند. این شاخها در گوزنهای بزرگ سرزمین شمالی دیده میشود و چنین به نظر میرسد که گوزنها بومی آسیایند و از آسیا به اروپا ، افریقای شمال غربی حتی کوچیدهاند و به انواع بسیار تقسیم شدهاند. گوزنها مقدار زیادی از پوشش گیاهی را میخورند که هضم آن برایشان مشکل بوده و دارای خاصیت غذایی مختصری میباشد اما همه این حیوانات دارای معدههای چهار محفظه نشخوار کننده میباشند. معدههای این حیوانات قدرت تجزیه این غذای بلعیده شده (چمنها و گیاهان) را دارند. بعد از بلعیدن غذا بخشی از غذا توسط باکتریها (در اولین محفظه از شکم) تجزیه میشود. بعد به درون دهان بازگشت داده میشود و مجددا جویده میشود و برای دومین مرتبه بلعیده میشود تا در محفظههای بعدی هضم گردد.
گوزن حواس بسیار تکامل یافتهای دارد. در سایه قوه شامه خود میتواند از فاصله چند صد متری به وجود دشمن پی ببرد دو گوزن بسیار سریع است و جستهایی میزند که دو سه متر ارتفاع و شش هفت متر طول دارد و علاوه بر این شناگر قابلی است. جنگلهای انبوه مسکن و ماوای دلخواه گوزن هستند، گوزن معمولادر جریان روز میان بوتهها و درختان کوچک میخوابد و شب در جستجوی خوراک بیرون میآید. در تابستان علف و برگ درخت و در فصل سرما خزه و لجن و پوست درخت میخورد. در حدود 170 گونه مختلف از گوزنها و فامیلهای آنها وجود دارد که در سراسر دنیا پراکنده هستند.
گونههای گوزنها
رانژیفر و گوزن شمالی (Caribou ، Reindeer) در مناطق شمالی زندگی میکند و شاخکها در هر دو جنس وجود دارد. آلسس آلسس امریکانوس نر تا 182 سانتیمتر بلندی دارد. داخل آب میرود و از گیاهان داخل آب تغذیه میکند. سرووس کانادانسیس یا گوزن آمریکایی سابقا در اغلب نقاط ایالات متحده غیر از صحراها وجود داشت ولی حالا در بعضی نواحی یافت میشود جانور نر به بلندی 152 سانتیمتر میرسد. سرووس الاپوس یا گوزن سرخ اروپایی ، اودوکوایلئوس یا گوزن آمریکایی نرها به بلندی 106 سانتیمتر میرسند. اودوکوای لئوس ویرژی نیانوس یا گوزن دم سفید در سواحل آتلانتیک تا اوروگون شرقی زندگی میکند. اودوکوای نئوس همی اونوس یا گوزن سیاه در آمریکای شمالی وجود دارد.
یکی از خصوصیات عمدهای که گوزنها را از نشخوارکنندگان دیگر متمایز میکند، شکل و ساختمان شاخهای این جانوران است. گرچه در گاوسانان هر دو جنس میتوانند دارای شاخ(Horn) باشند ولی در گوزنها تنها نرینههایی که به سن بلوغ رسیدهاند شاخ(Antler) دارند(تنها استثنا در این زمینه Reindeerیا گوزنهای شمالی میباشند که در نوع ماده نیز شاخ وجود دارد که برای کنار زدن برفها و یافتن غذا مورد استفاده قرار میگیرد).
شاخهای گوزنها توپر و بی دوام هستند در حالیکه شاخهای نشخوارکنندگان دیگر میان تهی و تغییر ناپذیرند ، از این رو عنوان "جانوران شاخ تهی" را یافتهاند. محرک اصلی رشد شاخ گوزنها هورمون تسترون است و عوامل دیگری چون سن، توارث و وضعیت تغذیه بر طول و شکل شاخها نقش دارند.
تفاوتهای بین شاخ گوزن با شاخهای درونتهی:
شاخهای درونتهی:
پایدار در طول زندگی و بدون ریزش
ساده و غیرمنشعب
همیشه 2 تا
از جنس مو و ناخن
شاخ گوزن:
ریزش سالیانه و رشد مجدد
اغلب دارای زوائد و انشعابات
تا 26 شاخک
از جنس استخوان که نخست در مخمل پوشیده است
اهداف شاخ: از شاخها برای دفاع از قلمرو، جفت و یا عقب راندن شکارچیان مهاجم استفاده میشود. گوزنهای نر رقیب از شاخهای خود به عنوان یک اسلحه در مسابقات جنگی بدست آوردن مادهها استفاده میکنند.برای مثال، در گوزن قرمز، نرها شاخها را در هم قفل کرده و یکدیگر را هل میدهند. در بعضی گونهها، نرها ممکن است حریف را با ضربهی شاخ زخمی کنند هرچند که همیشه از آنها چنین استفادهای نمیشود. اغلب قویترین نرها، که بهترین منابع غذایی را در اختیار داشتهاند، بهترین شاخها را دارا میباشند. زمانیکه یک رقیب نری با شاخ کامل و بزرگ میبیند ممکن است دوباره راجع به نزاع فکر کند. وقتیکه به اندازهی کافی قوی نیستی، چرا در یک رقابت شرکت کنی؟ در ضمن در بعضی گونهها مادهها، نرهای حامل بزرگترین شاخها را انتخاب میکنند، در این صورت، مادهها خود به سمت چنین نرهایی گرایش پیدا میکنند.
چگونگی رشد: در بالای جمجمه یک جفت هستهی استخوانی وجود دارد(Rose Stock) که شاخها از آنجا شروع به رشد میکنند. شاخها هر سال پس از فصل جفتگیری، درحدود 15 تا 20 بهمن، با ایجاد حفرهای کوچک در پای شاخ میریزند و معمولاً به محض ریزش شاخهای جدید، در حالیکه با مخمل(Velvet) کاملاً پوشانده شدهاند، به سرعت شروع به رشد میکنند. مخمل پوشش پوستی ظریف و کرکی حاوی منابع غنی خونی برای تغذیه و محافظت از رشد شاخها است. در نخستین سال زندگی گوزنها شاخهای استخوانی از هر سوی پیشانی روی دو برآمدگی پوشیده از پوست و پشم (مخمل) رشد میکند. پوست شاخ را تا مرحلهی تشکیل آن میپوشاند، سپس پاره شده و میافتد. گوزنها معمولاً مخمل را به شاخهها یا تنهی درختان میمالند تا کاملاً بریزد. در لایهی فوقانی شاخ کانالهای کوچک به همراه برجستگیهای دگمهمانندی به نام پرلینگ (Perling) وجود دارند. پایهی شاخها، جایی که شاخههای گوناگون به یک ساقهی واحد میپیوندند، رز (Rose) نامیده میشود.
برای رشد شاخها به کلسیم بسیار زیادی احتیاج است. گوزن از کلسیمی که در طول سال در استخوانهای خود ذخیره کرده، برای رشد سریع شاخهای خود بهره میبرد. معمولا،ً به همان نسبت که گوزنها مسنتر میشوند، شاخها نیز بزرگتر شده و انشعابات بیشتری مییابند ولی در یک سن مشخص با رسیدن به حداکثر رشد خود، هر سال تحلیل میرود.
شاخ در گوزن زرد دارای قاعده قوی و ضخیمی است که در بالای آن شاخه یا زائدهی کوتاه بالای چشمی روییده است. بالاتر از آن، شاخ بهتدریج پهن شده و قسمت مسطحی شبیه کف دست تشکیل میدهد که از آن یک شاخه یا دو شاخه داخلی منشعب میشود. از گوشهی عقبی قسمت پهن یک ساقه قوی و استوانهای شکل خارج میشود و معمولا این ساقه به سه شاخه کاملاً رشد کرده منتهی میشود و زائدههای کوچک دیگری از هر یک از آنها خارج میشود. در نر شاخها تا تابستان رشد کرده و از پوسته خارجی تمیز داده میشود. سادهترین نوع شاخ در گوزن دو ساله دیده میشود که به شکل ساقههای تیز و منفرد و با حداکثر طول 15 سانتیمتر رشد میکند.
ترکیبات شاخ: شاخ گوزن، مشتقی ساده از استخوان است پس دارای مادهی زمینهی کلسیمفسفاتی Ca10(PO4)6(OH)2 به همراه مقادیری کلسیمکربنات CaCO3 است. 73٪ شاخ استخوانی شده از ترکیبات معدنی و 27٪ آن از ترکیبات آلی تشکیل می شود
علی علی محمدی سرشکی
۳ سال پیش
علی علی محمدی سرشکی
۳ سال پیش