پوکی استخوان ؛ علل، علائم، تشخیص و درمان

خلاصه :

قبل از این که بخواهیم در مورد علت پوکی استخوان صحبت کنیم، بهتر است بدانید که پوکی استخوان عارضه‌ای است که باعث ضعیف شدن و شکنندگی استخوان ها می شود. شکنندگی به حدی است که سقوط یا حتی فشارهای خفیف مانند خم شدن یا سرفه هم می تواند باعث شکستگی شود. شکستگی های مربوط به پوکی استخوان معمولاً در مفصل ران، مچ دست یا ستون فقرات اتفاق می افتد.

استخوان بافت زنده ای است که دائماً در حال تجزیه و جایگزینی است. پوکی استخوان زمانی اتفاق می افتد که تعادل بین تولید و تجزیه استخوان به هم بخورد. بنابراین با توجه به این اطلاعات می‌توان علت پوکی استخوان را حدس زد.

پوکی استخوان مردان و زنان را از هر نژادی درگیر می کند. اما زنان سفیدپوست و آسیایی، به ویژه زنان مسنی که یائسه شده اند، بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش های تحمل وزن می توانند به جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان یا تقویت استخوان های ضعیف بدن کمک کنند.

علائم و علت پوکی استخوان

معمولا مراحل اولیه تحلیل استخوان علامتی ندارد. اما هنگامی که استخوان ها در اثر پوکی استخوان ضعیف شدند، ممکن است علائمی داشته باشید که عبارتند از:

• کمر درد ناشی از شکستگی یا تحلیل مهره
• کوتاه شدن قد با گذشت زمان
• قوز کردن
• استخوان شکننده

اگر یائسگی زودرس را پشت سر گذاشتید یا چندین ماه کورتیکواستروئید مصرف کردید یا هر یک از والدینتان شکستگی مفصل ران داشته اند، بهتر است با پزشک خود در مورد علت پوکی استخوان صحبت کنید و در صورت نیاز اقدام‌های پیشگیرانه را آغاز کنید.

علت پوکی استخوان

استخوان ها همواره در حالت تجدید قرار دارند. به این ترتیب استخوان جدید تولید و استخوان قدیمی تجزیه می شود. در سنین جوانی سرعت تولید استخوان جدید بیشتر از سرعت تحلیل استخوان های قدیمی است. بعد از اوایل دهه ۲۰ این روند کند شده و توده استخوانی بیشتر افراد در سن ۳۰ سالگی به اوج خود می رسد. با افزایش سن، توده استخوانی با سرعت بیشتری از بین می رود.

احتمال ابتلا به پوکی استخوان تا حدودی به میزان توده استخوانی در جوانی بستگی دارد. توده استخوانی تا حدودی به ارث می رسد و همچنین براساس گروه قومی متفاوت است. هرچه توده استخوانی متراکم تر باشد، احتمال پوکی استخوان کمتر است. بنابراین می‌توان گفت که علت پوکی استخوان در برخی موارد ژنتیکی است.

عوامل خطرناک بروز پوکی استخوان

تعدادی از عوامل هستند که احتمال بروز پوکی استخوان را افزایش می دهند. از جمله این عوامل می‌تون به سن، نژاد، سبک زندگی و مشکلات پزشکی و روش های درمانی اشاره کرد. بنابراین باید قبل از هر چیز بدانید که علت پوکی استخوان در شما کدام یک از این عوامل است. در ادامه برخی از مهم‌ترین عواملی که باعث بروز پوکی استخان می‌شوند را به تفصیل بررسی می‌کنیم.

۱) عوامل غیر قابل کنترل

برخی از عوامل خطر و علت پوکی استخوان از کنترل شما خارج هستند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جنسیت
  زنان بیش از مردان به پوکی استخوان مبتلا می شوند.
• سن
  هرچه سن شما بالاتر می رود، خطر پوکی استخوان بیشتر می شود.
• نژاد
  اگر سفید پوست یا از نژاد آسیایی باشید در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارید.
• سابقه خانوادگی
  داشتن پدر، مادر، خواهر یا برادر مبتلا به پوکی استخوان، شما را در معرض خطر بیشتری قرار می دهد. به خصوص اگر مادر یا پدر شما از ناحیه ران دچار شکستگی شود.
• استخوان بندی بدن
  مردان و زنانی که استخوان بندی ریز دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. زیرا ممکن است با افزایش سن، توده استخوانی کمتری داشته باشند.

۲) سطح هورمون

علت پوکی استخوان در بیشتر افراد کم و زیاد بودن هورمون های خاصی در بدنشان است.

• هورمون‌های جنسی
  کاهش سطح هورمون های جنسی باعث ضعیف شدن استخوان می شود. کاهش سطح استروژن در زنان هنگام یائسگی یکی از قوی ترین عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان است.
  سطح تستوسترون مردان نیز با افزایش سن به تدریج کاهش می یابد. روش های درمانی سرطان پروستات که باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان می شود و روش های درمانی سرطان پستان که میزان استروژن را در زنان کاهش می دهد، تحلیل استخوان را به دنبال دارد.

• مشکلات تیروئید
  مقادیر زیاد هورمون تیروئید روند تحلیل استخوان را سرعت می بخشد. در صورت داشتن هایپرتیروئیدی یا مصرف داروهای هیپوتیروئیدی، این اتفاق می افتد.
• سایر غدد
  پوکی استخوان همچنین با هایپرتیروئیدی و غدد فوق کلیوی ارتباط دارد.

۳) رژیم غذایی

رژیم غذایی نادرست نیز می‌تواند علت پوکی استخوان باشد. پوکی استخوان به احتمال زیاد در این افراد رخ می دهد:

• مصرف کم کلسیم
  کمبود کلسیم در طول زندگی در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد. مصرف کم کلسیم منجر به کاهش تراکم استخوان، تحلیل زودرس استخوان و افزایش خطر شکستگی می شود.
• اختلالات اشتها
  محدودیت شدید در مصرف غذا و کمبود وزن باعث ضعیف شدن استخوان در مردان و زنان می شود.
• جراحی دستگاه گوارش
  جراحی برای کاهش اندازه معده یا برداشتن بخشی از روده، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می کند. این جراحی ها شامل مواردی است که برای کاهش وزن و سایر اختلالات دستگاه گوارش انجام می شود.

۴) استروئیدها و سایر داروها

استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی، مانند پردنیزون و کورتیزون، در روند بازسازی استخوان تداخل ایجاد می کند. پوکی استخوان همچنین با داروهایی که برای مقابله یا پیشگیری موارد زیر استفاده می شود در ارتباط است:

• تشنج
• ریفلاکس معده
• سرطان
• رد پیوند

۵) مشکلات پزشکی

خطر پوکی استخوان در افرادی که مشکلات پزشکی خاصی دارند بیشتر است. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری سلیاک
• بیماری التهابی روده
• بیماری کلیه یا کبد
• سرطان
• لوپوس
• مولتیپل میلوما
• روماتیسم مفصلی

۶) سبک زندگی

برخی از عادت های بد می توانند خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. از جمله:

• سبک زندگی کم تحرک
  خطر ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که زمان زیادی را به نشستن می گذرانند بیشتر از افراد پرتحرک است. هرگونه ورزش تحمل وزن و فعالیت هایی که باعث ایجاد تعادل و استقرار خوب بدن می شود برای استخوان ها مفید است. اما راه رفتن، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه برداری گزینه های بهتری هستند.
• مصرف زیاد الکل
  مصرف منظم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز خطر پوکی استخوان را افزایش می دهد.
• مصرف دخانیات
  نقش دقیق توتون در پوکی استخوان مشخص نیست، اما ثابت شده که استفاده از تنباکو در ضعف استخوان نقش دارد.

عوارض پوکی استخوان

شکستگی استخوان، به ویژه در ستون فقرات یا مفصل ران، یکی از جدی ترین عوارض پوکی استخوان است. شکستگی لگن اغلب ناشی از زمین خوردن است و می تواند منجر به ناتوانی و حتی افزایش خطر مرگ در اولین سال پس از آسیب شود.

در بعضی موارد، شکستگی ستون فقرات، حتی در صورت زمین نخوردن نیز ممکن است رخ دهد. استخوان های تشکیل دهنده ستون فقرات (مهره ها) می توانند تا حد فروپاشی ضعیف شوند که منجر به کمر درد، کوتاهی قد و حالت قوز می شود.

پیشگیری از پوکی استخوان

تغذیه مناسب و ورزش منظم برای سلامت استخوان ها در طول زندگی ضروری است. اما فارغ از علت پوکی استخوان می‌توان به کمک چند راهکار ساده از بروز این عارضه پیشگیری کرد. در ادامه این راهکارها را با هم بررسی می‌کنیم.

۱) مصرف پروتئین

پروتئین یکی از عناصر سازنده استخوان است. با این حال، شواهد متناقضی در مورد تأثیر مصرف پروتئین بر تراکم استخوان وجود دارد. بیشتر افراد پروتئین کافی در رژیم غذایی خود دارند اما برخی افراد پروتئین دریافتی‌شان کافی نیست.

گیاهخواران در صورت مصرف منابع مناسب پروتئین مانند سویا، آجیل، حبوبات، دانه های گیاهخواران و لبنیات و تخم مرغ می توانند پروتئین کافی را از رژیم غذایی دریافت کنند.

افراد مسن به دلایل مختلف ممکن است پروتئین کمتری مصرف کنند. اگر فکر می کنید پروتئین دریافتی شما کافی نیست، با پزشک خود در مورد استفاده از مکمل مشورت کنید.

۲) متعادل بودن وزن بدن

کمبود وزن احتمال تحلیل استخوان و شکستگی را افزایش می دهد. همچنین ثابت شده است که وزن اضافی نیز خطر شکستگی در بازو و مچ دست را افزایش می دهد. به همین ترتیب، حفظ وزن مناسب بدن همانطور که برای سلامتی کل بدن مفید است برای استخوان ها نیز مفید و موثر خواهد بود.

۳) تامین کلسیم

زنان و مردان بین ۱۸ تا ۵۰ سال روزانه به مصرف ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارند. این مقدار روزانه در ۵۰ سالگی زنان و ۷۰ سالگی مردان به ۱۲۰۰ میلی گرم افزایش می یابد.

منابع خوب کلسیم عبارتند از:

• لبنیات کم چرب
• سبزیجات برگ سبز تیره
• ماهی قزل آلا یا ساردین کنسرو شده با استخوان
• محصولات سویا، مانند توفو
• غلات و آب پرتقال غنی شده با کلسیم

اگر دریافت کلسیم کافی از رژیم غذایی برای شما دشوار است، مصرف مکمل های کلسیم را در برنتمه غذایی خود قرار دهید. با این حال، مقادیر بالای کلسیم با سنگ کلیه در ارتباط است. برخی از متخصصان نیز معتقدند که مقدار زیاد کلسیم به ویژه در مکمل ها می تواند خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.

بخش بهداشت و پزشکی آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی توصیه می کند میزان کلسیم دریافتی کل، از مکمل ها و رژیم غذایی، برای افراد بالای ۵۰ سال نباید بیش از ۲۰۰۰ میلی گرم در روز باشد.

۴) تامین ویتامین دی

ویتامین D توانایی جذب کلسیم در بدن و سلامت استخوان را از راه های دیگر بهبود می بخشد. افراد می توانند مقداری از ویتامین D خود را از نور آفتاب دریافت کنند، اما اگر در محل زندگی‌تان هوا چندان آفتابی نیست، اگر  خانه نشین هستید، به طور منظم از کرم ضد آفتاب استفاده می کنید یا از ترس سرطان پوست از نور آفتاب دوری می کنید، تامین ویتامین دی مورد نیاز برایتان دشوار خواهد بود.

برای دریافت ویتامین D کافی برای حفظ سلامت استخوان، توصیه می شود بزرگسالان ۵۱ تا ۷۰ ساله روزانه ۶۰۰ واحد بین المللی (IU) و بعد از ۷۰ سالگی، روزانه ۸۰۰ واحد بین المللی (IU) از طریق غذا یا مکمل دریافت کنند.

افرادی که منابع دیگری از ویتامین D ندارند و به شکل محدودی در معرض نور آفتاب هستند، ممکن است به مکمل نیاز داشته باشند. بیشتر محصولات مولتی ویتامین بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ IU ویتامین D دارند. برای بیشتر افراد حداکثر ۴۰۰۰ IU ویتامین D در روز بی خطر است.

۵) ورزش منظم

ورزش به ساخت استخوان های محکم و کاستن سرعت تحلیل استخوان ها کمک می کند. مهم نیست از چه زمانی شروع کنید، به هر حال ورزش برای استخوان های شما مفید است. اما آغاز ورزش از دوران جوانی و تداوم آن می‌تواند تاثیر مثبت زیادی بر روی سلامتی داشته باشد.

تمرینات قدرتی را با ورزش های تحمل وزن و تعادل ترکیب کنید. تمرینات قدرتی به تقویت عضلات و استخوان های بازو و ستون فقرات فوقانی کمک می‌کند.

تمرینات تحمل وزن مانند پیاده روی، دوی آهسته، دویدن، بالا رفتن از پله، پرش از طناب و اسکی عمدتا بر روی استخوان‌های پاها، باسن و ستون فقرات تحتانی تأثیر می گذارد. تمرینات تعادلی مانند تای چی می تواند خطر سقوط را خصوصا با افزایش سن کاهش دهد. توجه داشته باشید که شنا، دوچرخه سواری و ورزش با دستگاه پله نوردی می تواند یک تمرین قلبی عروقی خوب باشد، اما سلامت استخوان را بهبود نمی بخشد.

تشخیص پوکی استخوان

تراکم استخوان توسط دستگاهی اندازه گیری می شود که از اشعه ایکس برای تعیین نسبت ماده معدنی در استخوان ها استفاده می کند. در طی این آزمایش بدون درد، در حالی که اسکنر از بدن شما عبور می کند، روی یک میز پشتی دار دراز می کشید.

در بیشتر موارد، این آزمایش فقط به بررسی چند استخوان بسنده می‌کند. استخوان مفصل ران و ستون فقرات از جمله مهم‌ترین مواردی هستند که برای تشخیص پوکی استخوان مورد معاینه قرار می‌گیرند.

درمان پوکی استخوان

توصیه های درمانی اغلب بر اساس تخمین‌های انجام شده در مورد خطر شکستن استخوان در ۱۰ سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند آزمایش تراکم استخوان صورت می‌گیرد. اگر احتمال خطر زیاد نباشد، ممکن است به جای دارو درمانی، بر تغییر عوامل خطر تحلیل استخوان و سقوط تمرکز شود.

۱) استفاده از بیوفسفونات‌ها

هم برای مردان و هم برای زنانی که در معرض خطر شکستگی هستند، داروهای پوکی استخوانی که تجویز می شوند معمولا دارای بیس فسفونات است. این داروها عبارتند از:

• آلندرونات
• ریزیدرونات
• ایباندرونات
• اسید زولدرونیک

عوارض جانبی این داروها شامل حالت تهوع، شکم درد و علائمی مانند دل درد است. در صورت مصرف صحیح دارو، احتمال بروز این عوارض به شدت کاهش می‌یابد.

هر چند گونه وریدی شکل فسفونات‌ها باعث ناراحتی معده نمی شوند. اما می توانند تا سه روز باعث ایجاد تب، سردرد و دردهای عضلانی شوند. زمانبندی تزریق سه ماهه یا سالانه ممکن است آسان‌تر از یادآوری مصرف قرص هفتگی یا ماهانه باشد، اما انجام این کار هزینه بیشتری دارد.

۲) استفاده از داروهای آنتی بادی مونوکلونال

در مقایسه با بیس فسفونات‌ها، دنوزوماب‌ها نیز نتایج تراکم استخوان مشابه یا بهتری را ایجاد می کند و احتمال شکستگی در انواع مختلف را کاهش می دهد. دونوزوماب هر شش ماه یک بار برای طریق تزریق زیر پوستی تجویز می شود.

در صورت مصرف دنوزوماب، ممکن است مجبور باشید این کار را به مدت نامحدود ادامه دهید. تحقیقات اخیر نشان می دهد پس از قطع دارو احتمال شکستگی ستون فقرات زیاد است. عارضه بسیار نادر بیس فسفونات‌ها و دونوزوماب، شکستگی یا ترک خوردن وسط استخوان ران است.

دومین عارضه نادر بهبود تاخیری استخوان فک (استئونکروز فک) است. این عارضه می تواند پس از یک عمل تهاجمی دندانپزشکی مانند کشیدن دندان رخ دهد. بنابراین بهتر است قبل از شروع مصرف این داروها باید به دندانپزشک مراجعه کنید. حین درمان نیز باید از دندان های خود مراقبت کافی داشته باشید. پس از دوره درمان نیز لازم است که مجددا وضعیت دندان‌هایتان را مورد بررسی قرار دهید. بدین ترتیب عوارض این داروها قابل کنترل خواهد بود.

۳) درمان مرتبط با هورمون

استروژن، به ویژه اگر بلافاصله پس از یائسگی شروع شود، می تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. با این حال، استروژن درمانی می تواند خطر لخته شدن خون، سرطان آندومتر، سرطان پستان و احتمالاً بیماری قلبی را افزایش دهد. بنابراین، استروژن به طور معمول برای سلامت استخوان در زنان جوان یا در زنانی که علائم یائسگی آنها نیاز به درمان دارد، استفاده می شود.

رالوکسیفن بدون برخی از خطرات مرتبط با استروژن، از اثرات مفید استروژن بر تراکم استخوان در زنان یائسه تقلید می کند. مصرف این دارو می تواند خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان پستان را کاهش دهد. گرگرفتگی یکی از عوارض جانبی شایع آن است. مصرف رالوکسیفن همچنین ممکن است خطر لخته شدن خون را نیز افزایش دهد.

در مردان، پوکی استخوان ممکن است با کاهش تدریجی سطح تستوسترون مربوط به سن همراه باشد. از این رو درمان جایگزین تستوسترون می تواند به بهبود علائم تستوسترون پایین نیز کمک کند.

۴) داروهای استخوان سازی

اگر نمی توانید از درمان‌های متداول پوکی استخوان بهره بگیرید، یا اگر این روش‌ها تاثیر خوبی بر روی بدن شما ندارد. می‌توانید یکی از داروهای زیر را امتحان کنید:

• تری پاراتاید (فورتئو).
  این داروی قدرتمند مشابه هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوان جدید را تحریک می کند. این دارو به صورت تزریق روزانه زیر پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا پس از دو سال درمان با تری پاراتاید، داروی پوکی استخوان دیگری برای حفظ رشد استخوان جدید تجویز می‌شود.
• آبالوپاراتاید (تیملوس)
  داروی دیگری که مشابه هورمون پاراتیروئید است، آبالوپاراتاید نام دارد. این دارو نیز فقط برای مصرف دو سال است و پس از آن داروی پوکی استخوان دیگری جایگزین می شود.
• روموزوزوماب
  این دارو جدیدترین داروی استخوان سازی برای درمان پوکی استخوان است. این دارو به صورت ماهانه در مطب پزشک تزریق می شود. استفاده از این دارو به صورت یک سال درمان محدود است و به دنبال آن سایر داروهای پوکی استخوان تجویز می شوند.