خرس

خلاصه :

خرس‌ها بزرگ‌ترین گوشتخواران خشکی‌زی هستند و بزرگ‌ترین آنها خرس قطبی است به طوری که خرس قطبی نر بالغ بین ۲/۴ تا ۳ متر طول و بین ۳۵۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم وزن دارد و کوچک‌ترین گونه، خرس‌های آفتاب هستند که طولی بین ۱ تا ۱/۴ متر و وزنی بین ۲۵ تا ۶۵ کیلوگرم دارند. در دوران ماقبل تاریخ نیز گونه‌ای خرس در آمریکای جنوبی می‌زیسته که طولی معادل ۳/۴ متر و وزنی در حدود ۱۴۰۰ کیلوگرم داشته و امروزه این خرس منقرض شده است. وزن خرس‌ها در فصول مختلف سال متغیر است و معمولا در پایان فصل سرد خرس‌ها به دلیل مصرف ذخایر چربی در بدن، دچار کاهش وزن می‌شوند.

خرس‌ها جثه‌ای بزرگ، پاهای کلفت، دم کوتاه، موی زبر و پوزه دراز دارند. هر کدام از دست‌ها و پاهایشان دارای پنج انگشت است که قابلیت جمع شدن ندارد و از لحاظ حرکتی کف‌رو هستند. خرس قطبی عمدتاً گوشتخوار است و خرس پاندا تقریباً به‌طور خاص از گیاه بامبو تغذیه می‌کند اما شش گونه دیگر خرس همه‌چیزخوارند.

دندان خرس تیز نیست و مانند سایر گوشتخواران برای بریدن گوشت طراحی نشده‌است. مثلاً در بیشتر گوشتخواران، دندان نیش بزرگ است و برای کشتن کاربرد دارد. در خرس‌ها این دندان‌ها همچنان بزرگ هستند اما کاربرد کمتری دارند و خرس‌ها از آن به عنوان ابزاری برای دفاع استفاده می‌کنند. دندان آسیای خرس بر خلاف اکثر گوشتخواران مسطح و پهن است تا بتواند غذاهای گیاهی را خرد کرده و بکوبد.^[۲] دستگاه گوارش خرس‌ها مشابه سایر گوشتخواران کوتاه است و معده ساختار ساده‌ای دارد و فاقد سکوم هستند. حتی پانداها که کاملا گیاهخوار هستند سیستم گوارشی شبیه گوشتخواران را داشته و هضم سلولز در معده پاندا توسط باکتری‌ها انجام می شود.^[۳] خرس‌ها در اکثر ساعات روز جهت ذخیره‌ی هرچه بیشتر مواد غذایی در حال تغذیه هستند. برای مثال پانداها بین ۱۲ تا ۱۵ ساعت در هر شبانه‌روز در حال تغذیه هستند.^[۴]

هر یک از دست و پاهای خرس، ۵ چنگال تیز و بلند دارد که جمع نمی‌شود (برعکس گربه). این دست و پاها برای بالا رفتن از درخت و شکافتن خانه موریانه و کندوی عسل، یافتن و کندن ریشه گیاهان و گرفتن طعمه به کار می‌رود. راه رفتن خرس‌ها با راه رفتن بسیاری از گوشتخواران تفاوت دارد و گویی روی پنجهٔ پا راه می‌روند که برای افزایش سرعت، کارآمد است. آنها می‌توانند با سرعت ۵۵ کیلومتر در ساعت بدوند. خرس‌ها مثل انسان روی پا هم راه می‌روند.^[۲]

موی خرس بلند و ضخیم است. رنگ موی آنها بسته به این که از چه نوع خرسی باشند می‌تواند تقریباً هر رنگی داشته باشد. مثلاً سفید، کرم، تمام‌سیاه، تمام‌قهوه‌ای، ...^[۲] رنگشان از سفید در خرس قطبی تا قهوه‌ای و سیاه در سایر گونه‌ها متفاوت است. دندان‌های آسیای بالا با سطح زیاد اما برجستگی‌های روی آنها کند و صاف است.

خرس‌ها به باغبان طبیعت معروف هستند. چون آنها پس از خوردن میوه، دانه‌اش را کیلومترها دور از گیاهِ مادر می‌اندازند و به این ترتیب به دانه افشانی گیاهان کمک می‌کنند.^[۵]

خرس‌های قطبی بوی غذا را از فاصله صد مایلی در هوای آزاد و همچنین از فاصله سه متری در زیر برف تشخیص می‌دهند. این جانور بسیاری از وقت خود را زیر آب سپری می‌کند. آن‌ها در بعضی از کشورها رسماً به عنوان پستانداران دریایی طبقه‌بندی می‌شوند.^[۶]

میانگین طول عمر خرس‌ها دقیقاً معلوم نیست. به نظر می‌رسد عمر آنها ۳۰ تا ۴۰ سال باشد. خرس‌های وحشی که در جنگل هستند نسبت به خرس‌هایی که در باغ وحش هستند در سنین پایین‌تری می‌میرند.^[۲]

پراکندگی و زیستگاه

خرس‌ها در حال حاضر در ۶۰ کشور زندگی می‌کنند و اغلب در نیمکره شمالی و در قاره‌های آسیا، اروپا و آمریکای شمالی تراکم بیشتری دارند. خرس عینکی یا "خرس آند" یک استثنا بوده و فقط در نیمکره جنوبی و در اطراف رشته کوه‌های آند در آمریکای جنوبی یافت می‌شود. خرس آفتاب گونه‌ای خرس است که در جنوب شرقی آسیا و در هر دو نیمکره زیست می‌کند و خرس اطلس به عنوان زیرگونه‌ای از خرس قهوه‌ای در شمال آفریقا پراکندگی داشته و در سال ۱۸۷۰ میلادی منقرض شده است.^[۷]

خرس قهوه‌ای بیشترین پراکندگی جغرافیایی را در میان خرس‌ها دارد به طوری که از غرب اروپا تا شرق آسیا و همچنین در غرب آمریکای شمالی یافت می‌شود. خرس سیاه آمریکایی فقط در آمریکای شمالی و خرس قطبی فقط در قطب شمال یافت شده و سایر خرس‌ها نیز در آسیا زندگی می‌کنند.

خرس‌ها در اقلیم‌ها و مناطق مختلف جغرافیایی پراکنده هستند. گونه‌های مختلف خرس‌ها به عنوان مثال در جنگل‌های مناطق حاره‌ای، جنگل‌های پهن برگ و سوزنی برگ، دشت‌ها، مناطق استپی، کوهستان‌های مرتفع و سردسیر، توندرا، تایگا و چمنزارها، پراکندگی دارند.^[۳]

رفتارشناسی و نحوه زندگی

خرس‌های قهوه‌ای و خرس سیاه آمریکایی عموماً در روزها فعال هستند اما بسته به شرایط ممکن است در شب هم فعالیت کنند.

سایر خرس‌ها عموماً شب فعال هستند. خرس‌ها در بیشتر دوران زندگی خود به طور انفرادی زندگی می‌کنند و انفرادی‌ترین گروه گوشتخواران محسوب می‌شوند.

حس بویایی در خرس‌ها بسیار قوی بوده و آنها بوی غذا، رقبا، توله‌ها و سایر جانوران و لاشه‌ی آنها را از فواصل بسیار دور تشخیص می‌دهند.

مرگ‌ومیر و تهدیدات

خرس‌ها دشمنان زیادی در طبیعت ندارند. البته توله‌ها و خرس‌های نابالغ ممکن است توسط گربه‌سانان بزرگ‌تر مثل شیر یا ببر آسیب ببینند اما مهم‌ترین تهدید علیه خرس‌ها، انسان‌ها هستند.

تا کنون بالغ بر ۸۰ نوع از انواع انگل‌ها در خرس‌ها مشاهده شده که شامل انگل‌های خارجی مثل شپش‌ها و کنه‌ها و انگل‌های داخلی همچون تک‌یاختگان، نماتودها و کرم‌ها در بافت‌های مختلف می‌باشد. همچنین در بعضی از خرس‌های آمریکای شمالی ویروسی شناسایی شده که موجب علایمی مشابه بیماری هاری سگ‌سانان می‌شود.^[۳]

انواع خرس

چند نوع خرس معروف عبارتند از:

• خرس قهوه‌ای
• خرس قطبی
• خرس سیاه آسیایی
• خرس سیاه آمریکایی
• خرس خاکستری