گروه اسمی

خلاصه :

یکی از ویژگیهای اسم «وابسته پذیر» بودن آن است. اسم می تواند قبل و بعد از خودش یک یا چند وابسته بگیرد.

به این مثال توجه کنید:

همین دو دانش آموز  زرنگ دبیرستان

دراین گروه اسمی ، دانش آموز به عنوان هسته ی گروه اسمی ، دو وابسته ی (همین و دو) را قبل از خود و دو وابسته ی (زرنگ و دبیرستان) را بعد از خود پذیرفته است و در اصطلاح ، هسته گروه اسمی فوق (دانش آموز) چهار وابسته دارد که دو تای از آنها وابسته پیشین هستند و دو تا وابسته ی پسین .

راه تشخیص هسته: 1) اولین کلمه ای که در گروه اسمی کسره گرفته، هسته است. شرط= باید وابسته های پسین را اول جدا کنیم/ صفت های مبهم هسته نمیشوند.

2) اگر گروه اسمی هسته نداشته باشد، آخرین کلمه هسته است

نکته: نقش دستوری گروه اسمی، نقش هسته گروه اسمی نیز است.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

بخش ۱ : وابسته های پیشین

این وابسته ها عبارتند از : صفت اشاره ، صقت پرسشی، صفت تعجبی، صفت مبهم ، صفت شمارشی اصلی، صفت شمارشی ترتیبی نوع ۱ (با پسوند -ُ مین) ، صفت عالیو شاخص اکنون میزان جا به جایی  و یا عدم جا به جایی این وابسته ها را از جایگاه اصلی خود یعنی قبل از هسته، به بعد از هسته مورد بررسی قرار می دهیم.

۱)  صفت اشاره: این ، آن، چنین، چنان، همین، همان صفت های اشاره هستند که از نظر فاصله با هسته «دورترین» جایگاه را می توانند داشته باشند.

- این کتاب ، این سه کتاب، این سه جلد کتاب

- همین هوای مه آلود

- چنان کارگران زحمت کش

* صفت های اشاره قبل از هسته خود می آیند و قابل جابه جایی نیستند و بعد از هسته نمی آیند.

۲) صفت پرسشی : «چند ، کدام، چندمین، چه» وقتی پیش از اسم بیایند و پرسشی را برسانند، صفت پرسشی اند و اگر پرسشی را نرسانند «صفت مبهم» می باشند:

- چند سال  است او را ندیده ای ؟    چند : صفت پرسشی.

- کدام جنگ را می توان بزرگترین جنگ شاهنامه دانست ؟

صفت پرسشی     هسته

صفت های پرسشی نیز قبل از هسته می آیند و نمی توانند بعد از هسته بیایند.

۳) صفت تعجبی: واژه های «چه، عجب» اگر همراه اسم بیایند و تعجب را برسانند «صفت تعجبی» هستند. ضمناٌ بعد از هسته آنها نشانه ی «ی» می آیند.  

وابسته + هسته + ی  :      (عجب کتابی!)

- چه کوه بلندی! هر گاه هسته صفت (وابسته پسین) داشته باشد نشانه (ی) بعد از آن وابسته می آید.

- عجب فیلمی بود! چون هسته وابسته پسین ندارد ، نشانه (ی) بلافاصله بعد از هسته آمده است.

* صفت های تعجبی نیز همواره قبل از هسته خود می آیند.

۴) صفت مبهم : «صفات مبهم عبارتند از : هر، هیچ ، همه ، فلان، خیلی ، بسیار، کمی، قدری،بعضی، پاره ای ، چند (اگر پرسش را نرسانه) ، دیگر»                                                                             

- هر دوستی ، دوست واقعی نیست.

- هر  کس تلاش کند به نتیجه می رسد.

- هیچ تفریحی بالاتر از کار نیست.

- فلان شخصیت نیز در کنگره شرکت کرده بود.

- خیلی آدمها از تاریکی می ترسند.

- برای انجام این کار قدری پول لازم است.

-پاره ای مسائل در جلسه امروز مطرح شد.

۵) صفت شمارشی: این صفت ها ، همان عددهای اصلی و ُمین های هستند چون : یک ، دو ، سه ، هزار، یکمین، دومین، سومین و ...

- سه کلاغ روی درخت نشسته است.

6)صفت عالی: وقتی کلمه بهتر و بهترین استفاده می شود، از صفت های عالی استفاده کردیم.

- بهترین دانش آموز کلاس

- قد بلندترین انسان 

7) شاخص: «شاخص ها عناوین و القابی هستند که بدون نشانه و یا نقش نمایی پیش از اسم می آیند و نزدیکترین وابسته به هسته گروه اسمی اند. تعدادی از این واژه ها عبارتند از : آقا ، استاد، سرهنگ، شاه ، عمو، دایی، حاجی و... »

آقا:

هم میتواند وابسته پیشین باشد و هم بصورت وابسته پسین و هم هر دو وابسته پیشین :

آقا         رضا     //      اکبر آقا : وابسته پسین  //      هر دو : محسن آقا ، آقا محسن

  وابسته های پسین

1) «ی » نشانه ی نکره:

کتابی خریدم   

2) نشانه های جمع:

دوستان  ،  کتابها

3)صفت شمارشی ترتیبی(همراه با پسوند -م): 

کتاب چهارم  

4) صفت بیانی: 

کتاب سودمند ، دفتر بزرگ

5) مضاف الیه :

کتاب درس  ،  دفتر ریاضی

___________________________________________

مثال ها 

همین چهار صندلی کهنه آشپزخانه

(ص اشاره)(ص شمارش)(هسته)(ص بیانی)(مضاف الیه)

---------------------------------------------------------------------------

دانش آموزان برگزیده مدرسه ما

(هسته+علامت جمع)(صفت بیانی)(مضاف الیه)(مضاف الیه)

------------------------------------------------------------------------------

پنجمین خان رستم

(صفت شمارشی)(هسته)(مضاف الیه)

___________________________________________________________________________________________________________________

نمونه سوال تستی و غیر تستی

تستی

1-وظیفه ی وابسته ها ................. است.

الف-بیان صفات پیشین               ب- توضیح ویژگی های هسته 

ج- نقشی ندارند.                      د -توضیح صفات پسین

-----------------------------------------

2- « از بررسی در سه ایالت اسلامی وپنج شهر مهم به این نتیجه می رسیم ....... »

 ** باتوجه به جمله ی بالا کدام وابسته ی پیشین در این جمله وجود ندارد ؟  

   الف-صفت شمارشی      ب- صفت اشاره         ج-صفت مبهم          د-صفت  بیانی   

-----------------------------------------------------

3- کدام یک ازصفت های ذیل پیشین نیست ؟

الف: صفت عالی        ب-صفت پرسشی        ج- صفت بیا نی       د- صفت مبهم

--------------------------------------------------------

4- هسته ی گروه اسمی مقابل کدام است ؟  « هر هفت روز هفته »

الف: هفت               ب-  هر                     ج- هفته               د-  روز

----------------------------------------------------------

5- در کدام گزینه «این»صفت اشاره نیست ؟

الف - این را من آوردم .                          ب- این مطلب را خوب بفهم.

ج- من این کتاب را پیدانکردم.                  د-  این حرفها برای من مهم نیست.

________________________________________________________________________________________________________________________

غیر تستی

1_ نمودار گروه هاي اسمي زير را به طور كامل رسم كنيد .

همه ي آن زيبايي ، پروانه ي زيباي خيال ، اين چهار دانش آموز زرنگ ، كدام كتاب تاريخ ، هر هفت روز هفته

2_ صفت عالي ( وابسته پيشين ) را در يك گروه اسمي به كار ببريد .

3_ با توجه به گروه اسمي « كوبنده ترين مقاله ها » :

الف : واژه ي « مقاله » اسم عام است يا خاص ؟ چرا ؟

ب: « كوبنده ترين » چه نوع صفتي است ؟

4_ هسته هاي گروه هاي اسمي زير را مشخص كنيد و نام وابسته هاي پيشين و پسين اين گروه هاي اسمي را بنويسيد .

« همان دو دوست شاعر من » - بهار گذشته دو سال بودكه آن جا بودم  - هر پنج دانش آموز كلاس اول – همين دو كتاب جغرافي »

5_  به هريك از كلمه هاي زير شش نوع وابسته ي پيشين مناسب بيفزاييد .

كتاب

كودك

6_  وابسته های پیشین و پسین اسم را نام ببرید و هر یک را تعریف نموده و با 2 مثال توضیح دهید.

______________________________________________________________________________________________________________________

کتاب های منبع:

1_کتاب دستور زبان فارسی باطنی

2_کتاب دستور زبان ذبیح‌الله صفا

3_کتاب دستور زبان فارسی مشکات الدینی