قالب شعری مسمط

خلاصه :

مُسَمَّط به نوعی از قصیده یا اشعار  گفته می‌شود که شاعر بنای آن را بر چند مصراع هم‌قافیه بنهد و مصراع آخر را بر قافیه‌ای دیگر قرار دهد.

هر بخش از مسمط را یک رشته می‌گویند. قافیه رشته‌ها متفاوت است و در هر رشته، همهٔ مصراع ها به جز مصراع آخر هم‌قافیه است. در مسمط، مصراع آخرِ هر رشته را بند می‌گویند. بندها هم‌قافیه و حلقهٔ اتصال همهٔ رشته‌ها به یکدیگر است.

بنیان‌گذار این قالب منوچهر دامغانی، شاعر قرن پنجم، است، که همهٔ مسمطات وی مسدس‌اند. (ناصرخسرو، )(شیخ بهایی)، (قاآنی) و (ملک‌الشعرا بهار) از دیگر شاعرانی هستند که در این قالب شعر سروده‌اند.

مشهورترین مسمط فارسی را نیز منوچهری سروده‌است، که با بیت زیر آغاز می‌گردد:

بنابراین، تکه‌شعر بالا یک «رشته» است و «کاندر چمن و باغ نه گُل ماند و نه گلنار»، بندِ آن به‌شمار می‌آید. علاوه بر مورد یادشده، مسمط همچنین به شعری اطلاق می‌شود که در آن، ابیات به چهار بخش هم‌وزن تقسیم می‌شوند که در سه بخش نخستین، سجع رعایت می‌شود (و در بخش چهارم قافیه می‌آید)، و این نوع را شعر مسجّع نیز گفته‌اند.

در وجه تسمیهٔ مسمط گفته‌اند که از سمط گرفته شده که در عربی به‌معنای رشته (اسم) یا در رشته کشیدن مروارید (فعل) است. از آن‌جاکه در قالب شعری، همهٔ بخش‌های یک شعر با بیت‌های مصراعی خاص دنبال می‌شوند که یا ازنظر قافیه مشابه و یگانه‌اند یا مصراع بعینه تکرار می‌شود، به این وسیله گویی رشته‌ای در میان آن‌ها کشیده شده‌باشد.

انواع مسمط

به مسمط‌هایی که بند و رشتهٔ مسمط آن‌ها مجموعهٔ سه مصراع باشد، مسمطِ مثلث (سه‌تایی) اطلاق می‌شود. همین‌طور، به چهارمصراعیِ مربع (چهارتایی)، به پنج‌مصراعی مخمس (پنج‌تایی)، به شش‌تاییم مسدس، و به هشت‌تایی مثمن می‌گویند، که درمیان همهٔ این موارد، مسدس از همه رایج‌تر است.

مسمط مثلث

نمونهٔ مسمط مثلث سرودهٔ ناصر خسرو

مُسَمَطْ تضمینی

مُسَمَطْ تضمینی شیخ بهایی که با مصرع «تا کی به تمنای وصال تو یگانه» آغاز می‌شود، از مشهورترین مخمس‌های شعر فارسی است.^[

ابیات آغازین این تضمین:

مسمط مسدس

نمونهٔ مسمط مسدس سرودهٔ  منوچهر دمغانی

تضمین بر غزل

معمولاً دو مصراع آخر برخی از مسمط‌ها تضمینی از یک  غزل مشهور است. مانند مسمط مسدس زیر از ملک الشعرا بهار که تضمینی بر غزل سعدی است.^[۴]

بخش آغازین مسدس سعدی:

مسمط نو

مسمط نو دارای زبان، تکنیک و مضامین نو است که گاهی این مضامین اجتماعی هستند.

در جریان‌های مانند مرکب حرکت، شاهد مسمط‌هایی با ساختاری متفاوت از مسمط سنتی هستیم. به‌طور مثال در مسمط‌هایی که در دههٔ هفتاد در اشعار شاعران  غزل پست مدرن می‌خوانیم همان قواعد کلاسیک برقرار است، اما فقط با مضامین، تکنیک‌ها و زبانی تازه روبرو هستیم. اما در جریان مرکب حرکت شاهد اشعاری هستیم که از لحاظ قافیه و حتی وزن به ساختار کلاسیک مسمط پایبند نیستند

کتاب هایی که اموزش مسمط را داده اند

کتاب اول  انواع قالب ها و سبک های شعر در ادبیات فارسی (مدرن و کلاسیک)

کتاب دوم  پنج بحث  نشر الگو

سوال ها 

^{1كدام پاسخ درباره مسمط درست نيست .}

^{الف)مصراع آخر هر رشته هم قافيه است                                     ب)درون مايه اي نظير قصيده دارد}

^{ج)در هر رشته تمام بيتها جزء بيت آخر مصرع است                        د)بنيانگذار آن فرخي است}

^{2بنيانگذار قالب مسمط كيست ؟}

^{الف)منوچهري                    ب)سنايي              ج)قاآني               د)انوري}

^{3-كدام گزينه درباره مسمط درست نيست ؟}

^{الف)مصراع آخر هر رشته هم قافيه است.                        ب)بنيانگذار مسمط « منوچهري دامغاني»شاعر قرن پنجم است .}

^{ج)در هر رشته قالب بيت ها مانند قصيده است .                 د)درون مايه مسمط تغزل و مدح و اشعار سياسي و ملي و ميهني است .}

^{4اين شرح كدام قالب شعري است « غزل هايي است هم وزن با قافيه هاي متفاوت كه بيت يكسان مصرعي آن را به هم مي پيوندد» .}

^{الف)مسمط                        ب)دو بيتي                        ج)تركيب بند                      د)ترجيع بند}

^{5-كدام يك از قالبها از ابتكارات شاعران  معاصر است و درون مايه آن چيست ؟}

^{الف)مستزاد، مسائل ميهني و ملي                     ب)مسمط ، مسائل اجتماعي                 ج)غزل ، عارفانه عاشقانه      د)چهارپاره ، غنايي}

^{پاسخ در پایین نوشته شود}