معرفی
شهیدان ( قسمت بیست و ششم ) شهید مرتضی آوینی
خلاصه :
سلام. امروز می خواهم در مورد شهید مرتضی آوینی مطلب بگذارم ...سید مرتضی آوینی (معروف به کامران) (زادهٔ ۲۱ شهریور ۱۳۲۶ در شهر ری – درگذشتهٔ ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ در فکه) کارگردان فیلم مستند و روزنامهنگار حوزهٔ فرهنگی اهل ایران بود.
مجموعه فیلمهای مستند تلویزیونیِ او دربارهٔ جنگ ایران و عراق با نام روایت فتح شناختهشدهاست.
پس از انقلاب
مرتضی آوینی معماری را با علاقهٔ زیاد یادگرفت، ولی پس از پیروزی انقلاب ایران (۱۳۵۷) بنا به ضرورتهای انقلاب آن را کنار گذاشت و به فیلمسازی پرداخت.
از نخستین کارهای او در گروه جهاد میتوان به مجموعهٔ ششروز در ترکمنصحرا، سیل خوزستان، و مجموعهٔ مستند خانگَزیدهها اشاره کرد. گروه جهاد نخستین گروهی بود که بلافاصله پس از آغاز جنگ به جبهه رفت. دو نفر از اعضای گروه در همان روزهای نخست جنگ در قصر شیرین اسیر شدند و نفر سوم، در حالی که تیر به شانهاش خورده بود از حلقهٔ محاصره گریخت. پس از یک هفته که خرمشهر سقوط کرد و گروه که تازه توانسته بود شکل دوباره به خود بگیرد راهی منطقه شد. آنها در جستوجوی حقیقت ماجرا به خرمشهر و آبادان رفتند که سخت در محاصره بود. ساخت مجموعهٔ حقیقت اینگونه آغاز شد.
کار گروه جهاد در جبههها ادامه یافت. عملیات والفجر هشت که آغاز شد گروه، دیگر منسجم و منظم شده بود. همین شد که مجموعهٔ تلویزیونی روایت فتح در همان حال و هوا شکل گرفت و تا پایان جنگ هم ادامه پیدا کرد. آوینی میگوید: «انگیزش درونی هنرمندانی که در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی جمع آمده بودند آنها را به جبهههای دفاع مقدس میکشاند نه وظایف و تعهدات اداری. روح کارمندی نمیتوانست در این عرصه منشأ فعل و اثر باشد. گروههای فیلمبرداری ما با همان انگیزههایی که رزمآوران را به جبهه کشانده بود کار میکردند… اینجا عرصهای نبود که فقط پای تکنیک یا هنر در میان باشد».
مرتضی آوینی با پایان جنگ و در فاصلهٔ سالهای پایان جنگ و تأسیس مؤسسهٔ روایت فتح، نوعی کار هنری-مطبوعاتی را تجربه کرد. او در این دوره به سینما، هنر، فرهنگ واحد جهانی و مواجههٔ آن با مسائل گوناگون میاندیشید. حاصل همهٔ آن افکار و پژوهشها و مباحث، نوشتههاییاست که از او به جا ماندهاند. تأملات مرتضی آوینی در ماهیت سینما که در فصلنامهٔ فارابی به چاپ رسیدند و بعد مقالاتی با عناوین جذابیت در سینما، آینهٔ جادو، قاب تصویر، زبان سینما و… از فروردین ۱۳۶۸ در ماهنامهٔ سوره منتشر شدند. مجموعهٔ این مقالات در کتاب آینهٔ جادو که جلد نخست از مجموعهٔ مقالات و نقدهای سینمایی او هستند چاپ شدهاست.
هرچند آشنایی با سینما در طول مدت بیش از ده سال مستندسازی و تجارب مرتضی آوینی در زمینهٔ کارگردانی مستند و بهویژه مونتاژ باعث شد که پیش از هر چیز به سینما بپردازد ولی اندیشه و سخن وی ناظر بر افقی فراتر بود. او در کنار تألیف مقالات نظریهپردازانه دربارهٔ ماهیت سینما و نقد سینمای ایران و جهان، مقالات بسیاری دربارهٔ حقیقت هنر، هنر و عرفان، هنر جدید اعم از رمان، نقاشی، گرافیک، تئاتر، هنر دینی و سنتی، هنر انقلاب و… نوشت که بیشتر آنها در ماهنامهٔ سوره به چاپ رسید. طی همین دوران در خصوص مبانی سیاسی- اعتقادی نظام اسلامی و ولایت فقیه، فرهنگ انقلاب در مقابله با فرهنگ واحد جهانی و موضوعات دیگر، تفکر و پژوهش کرد تا بتواند پاسخهایی برای همهٔ پرسشهایی که داشت پیدا کند.
نوشتههای آوینی در ماهنامه سوره باعث شد برخی جریانهای سیاسی وابسته به حکومت با او مخالفت کنند. اما همان گروه پس از مرگ آوینی به طرفداری از او پرداختند.
اواخر سال ۱۳۷۰ مؤسسه فرهنگی روایت فتح به دستور سیدعلی خامنهای تأسیس شد تا به کار فیلمسازی مستند و سینمایی دربارهٔ دفاع مقدس بپردازد و تهیهٔ مجموعهٔ روایت فتح را که پس از پذیرش قطعنامه رها شده بود ادامه دهد. آوینی و بقیهٔ گروه، سفر به مناطق جنگی را از سر گرفتند و طی مدتی کمتر از یک سال، کار تهیهٔ شش برنامه از مجموعهٔ ده قسمتی شهری در آسمان را به پایان رساندند و مقدمات تهیهٔ مجموعههای دیگری را دربارهٔ آبادان، سوسنگرد، هویزه، و فکه تدارک دیدند. اگرچه مقارن با همین زمان، کارهای مطبوعاتی او نیز ادامه داشتند. شهری در آسمان که به واقعهٔ محاصره، سقوط و بازپسگیری خرمشهر میپرداخت، از سیما پخش شد، اما برنامهٔ وی برای تکمیل این مجموعه و ساختن مجموعههای دیگر با مرگش ناتمام ماند.
شهادت
شهید سید مرتضی آوینی روز ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ در منطقه فکه در حال بررسی لوکیشن فیلم مستند شهری در آسمان، به همراه محمد سعید یزدانپرست با مین برخورد کرد و بر اثر اصابت ترکش مین باقیمانده از جنگ تحمیلی به شهادت رسید.
ساخته ها
شش روز در ترکمنصحرا
سیل خوزستان
خانگزیدهها
حقیقت
با دکتر جهاد در بشاگرد
هفت قصه از بلوچستان
با تیپ المهدی در محور رأسالبیشه
شیرمردان خدا! کربوبلا در انتظار است
روایت فتح
شهری در آسمان
دربارهٔ وی
آقا مرتضی (۱۴۰۰)
در فروردین ۱۴۰۰ شبکه سه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مستندی چند قسمتی به نام آقا مرتضی از زندگی مرتضی آوینی پخش کرد. روایتی که از زندگی آوینی در این مستند شدهاست اعتراض اعضای خانواده و برخی از نزدیکان مرتضی آوینی را برانگیخت. مریم امینی همسر مرتضی آوینی، مستند آقا مرتضی را مبتذل خواند. او با اعتراض به تصویرسازی از برخی جزئیات زندگی شخصی آوینی بدون اطلاع خانواده (از جمله رابطه مرتضی آوینی با غزاله علیزاده) آن را به پردهدری، وقاحت، ابتذال، و تعرض متهم کرد. کوثر آوینی دختر مرتضی در صفحه اینستاگرام خود گفتههای این مستند از زندگی پدرش را سخیف، تحریفشده، و داستانپردازی توصیف کرد. حسین معززینیا مستندساز و داماد مرتضی آوینی نیز در نامهای به رئیس سازمان صداوسیما نوشته راشهای یک مجموعه تلویزیونی ۳۰ قسمتی به نام روایت راوی را که او سالها پیش کارگردانی و تدوین کرده، بدون اجازه در مستند آقا مرتضی استفاده کرده و به همین دلیل از سازندگان این مستند شکایت خواهد کرد. در مقابل، خانه مستند انقلاب اسلامی در بیانیهای این اتهامها را رد کرده و گفته سازمان هنری رسانهای اوج و خانه مستند مالکان این مستند هستند و مجوزهای لازم را از سازمان روایت فتح گرفتهاند. همچنین این نهاد، اتهام دزدی تصاویر را رد کرد.
کتب
هر آنکه جز خود
فتح خون (روایت محرم)
فردایی دیگر (فلسفه و شعر)
آینه جادو
جلد نخست: مقالات سینمایی
جلد دوم: نقدهای سینمایی
جلد سوم: گفتوگوها، سخنرانیها، مقالات سینمایی
رستاخیز جان (ادبیات، فرهنگ، رسانه)
آغازی بر یک پایان (انقلاب اسلامی و پایان انتظار)
توسعه و مبانی تمدن غرب (پیشرفت اقتصادی یا تکامل فرهنگی)
حلزونهای خانه به دوش (جریان روشنفکری و انقلاب اسلامی)
نسیم حیات (گفتار متن فیلمهای مستند)
انفطار صورت (گرافیک و نقاشی)
گنجینه آسمانی (گفتار متن فیلمهای روایت فتح)
حقیقت (گفتار متن یک مجموعه مستند)
نامهای به یک دوست قدیمی
همه آثار آوینی (جز «هر آنکه جز خود») به دست انتشارات واحه تجدید چاپ میشود. وی همچنین آثار منتشر نشدهای در حوزه ادبیات دارد.
پایان
خداحافظ
محمدرضا فرازمند
پیارسال
عالی.
Saleh Zabdari
پیارسال
تشکری دوباره.
محمدحسین متقی نیا
پیارسال