نیما و شعر او

خلاصه :

-  قالب شعر : قادر ابداعی نیما را که می توان قالب آزاد یا نیمایی خواند،درقالبهای تکامل یافته ی شعر اخوان می توان جست. اشعار نیما را از لحاظ قالب به سه دسته تقسیم می کنند: الف) قالب سنتی مانند رباعیات ، مثنوی و قطعات او. ب) قالب نیمه سنتی : ای شب ، محبس ، خارکن . ج ) نیمایی : مهتاب ، داروگ ، درشب سرد زمستان.
2 – وزن شعر : وزن شعر نیما عروضی است. با این تفاوت که با عدم تساوی طولی مصراعها مواجهیم.

3 – قافیه ی شعر: قافیه در شعر او همانند اشعار کلاسیک وسنتی قدیم نیست. لذا " نیما هرجا احساس می کند از نظر آوایی و معنایی به وجود قافیه نیازهست،آن راا به کار می برد."(جریانهای شعری معاصر، حسین پورچافی،ص 238)
4 – بند ، واحد شعر : اشعار نیما ازچند بند تشکیل می شود که گاه با  قافیه ها این بندها به هم گره می خورند .
5 – به کار گیری واژه های محلی و بومی مازندرانی : داروگ ، سیولیشه ،میم رز ، چماز ، پلم ، اوجا ، لرگ.
6 – طبیعتگرایی در شعر نیما : با رجوع به اشعار نیما نخستین عنصری که بیش از همه جلب نظر می کند، طبیعت و مظاهر آن است.به همین سبب شعر نیما در حکم آیینه ای است که تمام عناصر و پدیده های زندگی شمالی در آن تجلی می یابد.و درآن به قول استاد شفیعی کدکنی " صبغه ی اقلیمی یا رنگ محلی " را می توان احساس کرد.
7- جامعه گرایی نیما : نیما شاعر متعهد و مسئولیت پذیری است. اشعار او صحت مدعای فوق را تایید می کند. " " شعر نیما شعری است متعهدانه و ملتزم .دراشعار او نوعی رسالت و مسئولیت اجتماعی و سیاسی در قبال مردم و درد و رنج های آنان به چشم  می خورد . ازاین نظر نیما الگوی بسیاری از شاعران معاصر است."   (    جریانهای شعری معا صر، حسین پورچافی ، ص239)
8 – زبان شعر نیما : زبان او در بعضی اشعار با توجه به اینکه از الفاظی چون لمیدن و قاپیدن استفاده می کند، ساده و عامیانه به نظر می رسد اما در بعضی شعرها زبانی پیچیده و مبهم دارد که " دربرخی موارد از نظر صرفی و نحوی از زبان هنجار و معیار فاصله می گیرد و همین امر ، فهم برخی اشعار او را دچار مشکل کرده است." ( همان منبع ، حسین پورچافی ، ص 239) . البته در شعر او " نوعی منطق نثری در جای جای آنها دیده می شود اما به سبب حفظ وزن  ،این جمله های نثرگونه ، پس و پیش شده است و گاه گاه با بعضی تعبیرات عامیانه درآمیخته است. " ( سبک شناسی شعرپارسی ، غلامرضایی ، ص 268 ) .
9 – ابهام در شعر نیما : یکی از ویژگی های اشعاراو دیریاب بودن و ابهام آن است. " مقصود ، پنهانکاری تعمدی و هنری است که خاستگاه آن در خلاقیت شاعر و تنوعاتی است که او در بیان شعری خود به کار می گیرد. شاعر ازطریق آن ، خواننده را به کشف ، تامل و لذت هنری می رساند.چنین ابهامی ، شعر را از سطح به عمق کشانده و می تواند خواننده ی آن را به فضای تازه ای از احساس و تفکر و تداعی ببرد." ( تاملی در ادبیات امروز، باقی نژاد،ص72)
10 – نگاه و نگرش تازه ی نیما به هستی : " شعر نیما شعری است متفکرانه ، عمیق و فلسفی ، توام با ژرفکاوی و روشن بینی . " ( جریانهای شعری معاصر ، حسین پورچافی ، ص 239 ).
11 -  زبان سمبلیک و نمادین نیما : از آنجا که اشعار نیما دربردارنده ی انواع نماد مبتکرانه و ابداعی است ،
فهم دقیق و درست اشعار او منوط به درک و دریافت نمادهای آنهاست. او با توسل به زبان سمبلیک وبیانی رمزی، موضوعات اجتماعی و سیاسی عصر خود را بیان می کند و مورد انتقاد قرار می دهد. " نیما نخستین کسی اسست که  در شعرفارسی بیان سمبلیک را به معنای واقعی و تعریف شده ی آن به کار بسسته است. " (آیینه ای بی طرح ، جلیلی،ص 61 ).


12 – رویکرد روایی و داستانگونگی : زبان شعرنیما علاوه بر رمزی و تمثیلی بودن با روایت و نقالی همراه است. " نیما در مسیر تکوین زبان شعری خویش به ترکیبی از بیان کنایی، سمبلیک ، وصفی و روایی دست یافت ." ( تاملی در ادبیات امروز ، باقی نژاد ، ص 72 ). لذا نیما در سروده هایش به ادبیات نمایشی و دراماتیک توجه می کند.
13 – باستانگرایی درشعرنیما : همانگونه که در پیشانی این مقاله اشاره کردیم ، نیما در ابتدا تابع سبک خراسانی است.و حتی در قالبهای  نو نیز شاهد ویژگی های این سبک هستیم . به کارگیری واژه های کهنه ، استفاده از دو حرف اضافه برای یک متمم ، فاصله انداختن بین مضاف و مضاف الیه ضمیر به شیوه ی قدما ، کاربرد اشباع شده ی ساکن  به جای کسره ی اضافه و...
      از درون پنجره ی همسایه ی من
      یا ز ناپیدای دیوار شکسته ی خانه ی من
      از کجا یا از چه کس دیریست..." نیما "   ( ساختار زبان شعر امروز ، علیپور ، ص 165)
14 – استفاده از آواها و صداها در شعر نیما:به کارگیری صوت ها و آواها در شعر برای نیما نوعی بدعتگری و نوآوری به شمار می رود. " اسم صوت هایی که نیما به کار بسته است به دودسته می توان تقسیم نمود. دسته ی نخست صدای پدیده هایی چون سنگ و ساعت ، برگ و اشیاء مختلف است که هریک به گونه ای و برای مقصودی در شعر وی راه یافته اند: گمب و گمب ، هوهو . دسته ی دیگر صداهای جانداران و پرندگان گوناگونی است که نیما از نزدیک آنها را مشاهده نموده و صدایشان را شنیده است: قوقولی قو ، دودوک دوکا ، چوک چوک " ( آیینه ای بی طرح ، جلیلی ، ص 87-89).
15 – صورخیال شعر نیما : صورت های خیال تازه با برداشت های جدید در شعرهای نیما کم نیست.اگر در سروده های او کند و کاوی داشته باشیم ،" تشخیص – جان بخشی – جایگاهی عمده دارد ، آن چنانکه عنصری از طبیعت را گاه همچون خود می پندارد و او را درانجام دادن عملی همانند خود تصویر می کند یا شریک کار خویش      می سازد .علاوه براین در شعر او ترکیب های تشبیهی و استعاری نیز دیده می شود: رگهای صدا ، استخوان آرزو، عطسه ی شب ، ساحل آشوب ..."  ( سبک شناسی شعرپارسی ، غلامرضایی ، ص 271). علاوه بر تشبیه و انواع استعارات ،با کنایات ابداعی و ابتکاری ، تمثیل ها ، تلمیحات بومی و ...نیز روبرو هستیم.
16 – آفرینش واژه ها و ترکیبات نو :شاعر نکته یاب و نوبینی مانند نیما از آنجا که در شعر به دنبال نوجویی است ، طبعا برای بیان دقیق و عمیق مقصود خود تلاش می کند که واژه ها و ترکیباتی نو خلق کند.از این رو در سروده های او با واژه های جدید و خوش تراشی  نظیر بیمارناک ، خنده ناک ، نازک آرا ، دوزخ آرا موجه می شویم که در این باره دکتر حقوقی در کتاب شعر زمان ما 5(نیما یوشیج) به طور دقیق و مشبع به آن پرداخته است.
17 – کاربرد تکرار در قالب مصرع آرایی و بندآرایی : در تعداد چشمگیری از اشعار نیما یک مصراع یا یک بند ، در آغاز و انجام شعر تکرار می شود که این شگرد ، حالتی دوار و گردنده به شعرها می دهد.شعرهایی مانند : آی آدمها ، تو را من چشم در راهم ، در شب سرد زمستانی ، هنگام که گریه می دهد ساز.


18 – هنجار گریزی در شعر نیما : تحول و دگرگونی در شعر نیما محدود به قالب شعر نیست.بلکه همه ی انواع دگرگونی ها در شعر او به چشم می خورد. او برای آنکه بتواند بر اندام فکر و اندیشه ی نو ، لباسی جالب و جاذب و نظرگیر بپوشاند ، از هرگونه تمهیدات و امکاناتی استفاده می کند. لذا هنجارگریزی یکی از این امکانات زبانی او محسوب می شود. مهم ترین هنجارگریزی های زبانی در شعر نیما به قرار زیر است : " الف ) هنجارگریزی های ناشی از کشف و شهود شاعر. ب ) هنجارگریزی ناشی از تعلق ذوقی و سبکی نیما به بسیاری از سنت های زبانی سبک کلاسیک.  ج ) هنجارگریزی های ناشی از حضور اشیاء و طبیعت پیرامون شاعر  د ) هنجارگریزی های ناشی از تاثیر زبان محاوره و طبیعت نثر است." ( نگاهی به مهم ترین گونه های هنجارگریزی زبانی نیما ، عزیزی فر، نیک منش ، فصلنامه علمی و...دانشگاه الزهرا،سال ششم ، شماره 10، بهار93)