درباره خط میخی

خلاصه :

خط میخی یا دبیرهٔ میخی (انگلیسی: Cuneiform^{[نکته ۱]}) نوشتاری واژه-هجانگار است که برای نوشتن حداقل پانزده زبان خاور نزدیک باستان استفاده می‌شده‌است.^[۳][۴] این خط از اوایل عصر برنز تا ابتدای دوران مشترک پیوسته استفاده می‌شده‌است.^[۵] (نامگذاری آن در انگلیسی به خاطر نشان‌های گوه-مانند (لاتین: cuneus) است که نویسه‌های آن را تشکیل می‌دهند) خط میخی در اصل برای نگارش زبان سومری در جنوب بین‌النهرین (عراق امروزی) شکل گرفت. همراه با هیروگلیف مصری یکی از نخستین سیستم‌های نوشتاری است.

خط میخی انواع گوناگونی دارد که برای نوشتن در زبان‌های مختلف به کار می‌روند. از گونه‌های خط میخی می‌توان به میخی پارسی باستان، و در ابعاد کهن تر و قدیمی تر به آشوری، سومری، اکدی، ایلامی، بابلی و اوگاریتی اشاره کرد.

همه خطوط میخی که تاکنون رمزگشایی شده‌اند از چپ به راست نوشته می‌شوند. این نوع خط که برخی باور دارند پایهٔ اندیشه‌نگار دارد، در همه کشورهای آسیای غربی به کار می‌رفته‌است.^{[نیازمند منبع]} پژوهشگران، سومریان را مبدع خط میخی می‌دانند.^[۶]

خط میخی هخامنشی که دارای ۵۰ نشانه‌است، جدیدترین گونهٔ خطِ میخی است که در سدهٔ ششم پیش از میلاد مسیح ساخته شده‌است. این خط برای نوشتن کتیبه‌های هخامنشی به کار رفته‌است. خطِ میخیِ هَخامنشی، خطی نیمه الفبایی، نیمه هجایی است افزون بر ۸ نشانه (ایدئوگرام) که برای واژگان پر کاربرد مانند شاه، کشور و اهورامزدا به کار می‌روند. این خط ساده‌ترین نوع خطوطِ میخی پس از خط میخی اوگاریتی است. و تماماً الفبایی است. این خط هم‌اکنون در استاندارد (Unicode (۴٫۱ پذیرفته شده و بازه‌ای به آن اختصاص داده شده‌است.^[۷]

تاریخچه[ویرایش]

جدولی که روند ساده‌سازی علامت‌های میخی را از دوران خطِ کهن (عمودی) تا آشوری نشان می‌دهد.

روش نگارش خط میخی طی چندین مرحله توسعه و بهینه‌سازی از قرن ۳۱ قبل از میلاد تا قرن دوم پس از میلاد، بیش از سه هزار سال مورد استفاده قرار گرفته‌است.^[۸] در نهایت در دوران روم باستان با سیستم نوشتاری الفبایی جایگزین می‌شود. رمزگشایی خط میخی در قرن ۱۹ میلادی به سال ۱۸۵۷ انجام شد. شکل زیر روند تغییرات چشمگیر کلمه SAĜ به معنای «سر» در خط میخی طی دو هزار سال را نمایش می‌دهد.

1. خط تصویری حوالی ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد
2. خط تصویری چرخیده شده حوالی ۲۸۰۰ تا ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد
3. حالت انتزاعی خط در کتیبه‌های تاریخی قرون وسطایی حوالی ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد
4. نشانه‌ای است که در کتیبه رسی نوشته شده‌است، معاصر به مرحله ۳ است
5. نشانه‌ای که در اواخر هزاره سوم پیش میلاد استفاده شده‌است.
6. نشانه‌ای که در اوایل هزاره دوم پیش از میلاد در امپراتوری آشوری و در زبان هیتی استفاده شده‌است.
7. نشانه‌ای ساده شده که تا اوایل هزاره اول پیش از میلاد توسط آشوری‌ها استفاده شده‌است.