نسبت طلایی

خلاصه :

نسبت طلایی

سبت طلایی در طراحی به خاطر جنبه زیبایی‌شناختی‌اش استفاده می‌شود و از طریق ایجاد هماهنگی و تناسب، باعث ایجاد حس زیبایی می‌شود. وقتی این نسبت در طراحی به کار گرفته می‌شود، یک حس هنری می‌آفریند و به صورت عامل ناپیدایی عمل می‌کند که توضیح آن دشوار است.

این هماهنگی و تناسب، قرن‌هاست که شناخته شده است. نسبت طلایی از هرم فراعنه مصر تا معبد پارتنون در آتن و از طراحی صحنه خلق حضرت آدم در سقف کلیسای سیستین به دست میکل آنژ تا نقاشی مونالیزای داوینچی و لوگوی پپسی تا لوگوی توییتر همه جا دیده می‌شود. حتی بدن و چهره ما نیز از این نسبت طلایی تبعیت می‌کنند.

در واقع مغز ما طوری طراحی شده است که اشیا و تصاویری را ترجیح می‌دهد که در آن‌ها نسبت طلایی استفاده شده است. این جذابیت به صورت ناخودآگاه است و حتی تغییرات کوچکی که باعث می‌شوند یک تصویر به نسبت طلایی نزدیک شود، تأثیرات زیادی بر روی مغز ما می‌گذارند.

از نسبت طلایی در شکل‌های مختلف نیز می‌توان استفاده کرد. برای مثال با ضرب کردن یکی از اضلاع مربع در عدد ۱.۶۱۸ مستطیلی با تناسب هارمونیک به دست می‌آوریم.

تاریخچه نسبت طلایی

چه چیزی می تواند یک عدد ساده را به قدری جالب کند که از یونانیان باستان، هنرمندان رنسانس تا یک ستاره شناس قرن هفدهم و یک نویسنده قرن بیست و یک همگی در مورد آن بنویسند؟

این رقم همان عدد طلایی معروف یعنی … 1.61803398 است که حدود 300 سال قبل از میلاد توسط اقلیدس در کتاب عناصر، سال 1509 توسط لوکا پاچیولی در کتاب نسبت الهی، حدود سال 1600 توسط یوهانس کپلر – منجم معروف – و سال 2003 توسط دن براون در کتاب کد داوینچی درباره آن نوشته شده است.

1. نسبت طلایی در بدن انسان و حیوانات

نسبت طلایی بین اندام های مختلف بدن انسان به خوبی دیده می شود، از جمله:

• بین قد (فاصله سر تا انگشتان پا) و فاصله سر تا ناف
• بین فاصله کتف تا نوک انگشتان دست و فاصله کتف تا آرنج
• بین فاصله استخوان لگن تا پاشنه پا و فاصله استخوان لگن تا زانو
• بین طول سینه به طول کمر

در بدن حیوانات نیز – با وجود تفاوت های ساختاری واضحی که بین آن ها وجود دارد – نسبت طلایی در اندام های مختلف مشهود است از جمله:

• در دلفین ها: بین ابعاد (طول و عرض) چشم ها، باله ها، بخش دم
• ببر: تقریبا تمام ویژگی های صورت و موقعیت آن ها از نسبت طلایی بهره برده است از جمله طول و عرض صورت
• حشرات: نسبت بخش هایی از بدن (سر، قفسه سینه و شکم) به یکدیگر

نسبت طلایی حتی در دی ان ای ما نیز حضور دارد و اندازه طول و عرض دی ان ای از نسبت طلایی پیروی می کند.

2. نسبت طلایی در طبیعت

بسیاری از عناصر موجود در طبیعت زیبایی و جذابیت خود را از نسبت طلایی به ارث برده اند.

تقریبا در تمامی گیاهان گل دار تعداد گلبرگ های گل برابر با یکی از اعداد دنباله فیبوناچی است و بسیار نادر است که این مسئله در مورد گلی صدق نکند، مثلا گل داوودی ذرت، سینره و گل مروارید همگی 13 گلبرگ، گل ستاره ای و کاسنی 21 گلبرگ و گل های درخت چنار و گل حشره کش 34 گلبرگ دارند.

نسبت طلایی در چیدمان گلبرگ های این گل ها مشاهده می شود و همه گلبرگ ها به منظور قرار گرفتن بهینه در مقابل نور خورشید پیچشی حدود 1.618034 درجه دارند که به نسبت طلایی بسیار نزدیک است.

در گل هایی که چند لایه گلبرگ دارند نیز دنباله فیبوناچی را در هر لایه و مارپیچ معروف آن را با نگاه از بالای گل مشاهده می کنیم و نسبت گلبرگ های میان هر لایه نسبت طلایی است که در مورد چیدمان برگ های اکثر گیاهان نیز صدق می کند.

همین الگو در مورد میوه ها و سبزیجات شبه فراکتال (نوعی ساختار هندسی) از جمله آناناس، کلم قرمز، کنگر فرنگی و گل کلم رومانیایی نیز دیده می شود و در این میوه ها می توان الگوی مارپیچی و نسبت طلایی را به وضوح مشاهده کرد.

نسبت طلایی در دانه های گل آفتاب گردان و میوه مخروطی درخت کاج نیز وجود دارد.

حرکت هوا و باد در طوفان ها از مارپیچ فیبوناچی تبعیت می کند و نمونه ای با شکوه از نسبت طلایی در طبیعت را به نمایش می گذارد.

ماهیت مارپیچی طوفان تا حد زیادی به دلیل حرکت همزمان هوا و عناصر جوی بین ناحیه کم فشار و نواحی پر فشار اطراف آن می باشد.

3. نسبت طلایی در معماری

استفاده از نسبت طلایی در معماری پیشینه ای تاریخی دارد و به اهرام بزرگ مصر باز می گردد.

نسبت طلایی در مشهورترین برج ها و سازه های ساخت بشر از معبد پارتنون گرفته تا کلیسای جامع نوتردام لائون و تاج محل نیز دیده می شود.

معماران از گذشته تاکنون برای هماهنگ و متعادل دیده شدن ساختمان ها از نسبت طلایی استفاده کرده اند و  گفته شده در بسیاری از آثار باستانی و مشهور ایران مانند بیستون، پل ورسک و مقبره ابوعلی سینا نیز صدق می کند.

مهندسان معمار هنگام تصمیم گیری درباره طرح ساختمان ها، پنجره ها، تعیین محل قرار گیری درب در یک اتاق و غیره به این نسبت توجه دارند، اگرچه این نسبت بیشتر از نظر زیبایی شناسی مطرح است و نسبت به ثبات ساختاری سازه از اهمیت ثانویه برخوردار است اما تاثیر بسزایی در جذابیت ظاهر بنا دارد.

4. نسبت طلایی در صورت انسان

ویژگی های مختلف چهره انسان نسبت طلایی را نشان می دهد.

برخی استدلال می کنند که زیبایی نسبی است و در چشم افراد مختلف متفاوت است اما شواهدی نیز وجود دارد که تایید می کند ما در چهره زنان و مردان، با توجه به میزان نزدیکی نسبت های ابعاد صورت آن ها با نسبت طلایی زیبایی آن ها را درک می کنیم.

به همین دلیل است که از نسبت طلایی در زیبایی شناسی و در عمل های جراحی پلاستیک صورت و دندانپزشکی به عنوان راهنمایی برای دستیابی به طبیعی ترین و زیباترین نتایج ظاهری استفاده می شود.

• فاصله خطی که مردمک دو چشم را به هم وصل می کند تا انتهای دندان ها و فاصله انتهای دندان ها تا زیر چانه
• فاصله لبه بیرونی و داخلی چشم و لبه داخلی چشم تا مرکز بینی
• عرض دندان مرکزی و عرض دندان دوم
• عرض چشم و عرض عنبیه

• 5. نسبت طلایی در فضا

  مارپیچ فیبوناچی در کهکشان های مارپیچی که کهکشان راه شیری نمونه ای از آن ها می باشد وجود دارد. علاوه بر این نسبت قطرهای سیاره زحل و حلقه هایش و یا فاصله بین سیاره زهره و زمین از خورشید این نسبت الهی را در دل خود گنجانده اند.

  جالب اینجاست که نسبت دور کامل این دو سیاره نیز از نسبت طلایی پیروی می کند.

  ناسا در سال 2003 یافته هایی را منتشر کرد که نشان داده شکل جهان یک دوازده سطحی است که بر اساس نسبت طلایی ساخته شده است.

• 6. نسبت طلایی در هنر

  به نظر می رسد داوینچی در تعدادی از نقاشی های خود از این نسبت بهره برده است و سایر هنرمندان همچون رافائل و ساندرو بوتیچلی با این نسبت آشنا بوده اند.

  امروزه مجلات مشهوری همچون ال، ونتی فر و ووگ نیز از زیبایی حاصل از نسبت طلایی در طراحی لباس بهره های زیادی برده اند.

• 7. نسبت طلایی در فناوری

  از نسبت طلایی در طراحی محصولات و لوگوی بسیاری از کمپانی های بزرگ از جمله تویوتا استفاده شده است.

  آیا مربع زرد رنگ لوگوی نشنال جئو گرافیک به نظرتان جذاب نیست؟ بسیاری معتقدند این لوگو زیبایی خاصی دارد زیرا از نسبت طلایی در طراحی آن استفاده شده است و این برای سازمانی که هدفش الهام بخشیدن به مردم دنیا برای مراقبت از کره زمین است بسیار مناسب می باشد.

  در طرح آی پد که توسط جاناتان آیو و تیم او طراحی شده به جزئیات زیادی توجه شده که یکی از جنبه های اصلی آن شکل اصلی دستگاه است، مستطیل آی پد نسبت به سایر دستگاه های پخش کننده موسیقی به نسبت طلایی نزدیک تر است و به همین دلیل در ناخودآگاه برای ما جذاب است.

نسبت الهی چه در دل طبیعت باشد و یا در سازه ها و آثار دست ساز انسان مانند نقاشی شام آخر، برج سی ان در تورنتو یا سمفونی ها و سازهای موسیقی، شاهکارهای عکاسی و غیره، همواره مورد توجه قرار داشته است و بشر از این نسبت جادویی برای ایجاد هارمونی و زیبایی در زمینه های مختلف بهره برده است.