خلاصه :
خلاصه هایی از سرگذشت ایران پس از اسلام
طاهریان
نخستین فرد از خاندان طاهریان که بر خراسان حاکم شد، طاهر بن حسین ملقب به ذوالیمینین بود. او در ۱۵۹ق در پوشنگ به دنیا آمد. طاهر بن حسین یکی از سرداران مامون بود که نقش موثری در پیروزی او بر برادرش امین و تصرف عراق داشت. بعد از اینکه مامون مرکز خلافت خود را از خراسان به عراق برد، طاهر بن حسین را حاکم خراسان و شرق ایران کرد. حکومت طاهریان نخستین حکومت نیمه مستقل در سرزمین ایران بعد از ورود اسلام بود. با اینکه مشروعیت حکومت طاهریان، از سوی خلیفه و قدرت آنان با حکم و اجازه خلیفه بود، اما امارت بر خراسان بین فرزندان طاهر ادامه یافت و آنان در حیطه حکومت خود به استقلال حکمرانی میکردند.رقبای آنان در شمال، حکومت علویان طبرستان زیدی بودند و در جنوب صفاریان بودند که در آغاز بر سیستان حکومت میکردند و سپس قلمروی خود را به خراسان گسترش دادند و در سال ۲۵۹ قمری با شکست طاهریان، جانشین آنان شدند.
حاکمان طاهری بر خراسان و مدت حکومت هر یک از آنان چنین است:
طاهر بن حسین (۲۰۵-۲۰۷)
طلحه بن طاهر (۲۰۷-۲۱۳)
عبدالله بن طاهر (۲۱۳-۲۳۰)
طاهر بن عبدالله (۲۳۰-۲۴۸)
محمد بن طاهر (۲۴۸-۲۵۹)
صفاریان
صفاریان از نخستین حکومتهای مستقل همزمان با بنیعباس بود. یعقوب لیث، بنیانگذار صفاریان، همزمان با امامت حضرت هادی(ع) کار خود را بعنوان فردی از گروه عیاران در سیستان شروع کرد. یعقوب روابط دوستانهای با خلافت عباسی نداشت. برخی از منابع تاریخی، صفاریان را به شیعهگری و یا اسماعیلیگری متهم کردهاند یا حکومت آنان را فراهمکننده شرایط مساعد برای رشد تشیع در شرق ایران ارزیابی کردهاند. این نظر در میان پژوهشگران معاصر موافقان و مخالفانی دارد.
بنیانگذار حکومت صفاریان، یعقوب لیث صفاری بود که همراه با برادران خود از شغل رویگری به یکی از دستههای عیاران در سیستان پیوست. در آن دوران سیستان عرصه فعالیت گروههای مختلف خوارج بود و عیاران به نوعی به مبارزه با خوارج میپرداختند. یعقوب لیث ابتدا به خدمت صاحب بن نصر، حاکم سیستان درآمد. پس از مدتی توانست یکی از امیران سپاه شود. او سپس با همراهی گروهی از عیاران دستههایی از خوارج را شکست داد و نیز عدهای از آنان را با خود همراه کرد. او بر اوضاع سیستان مسلط شد و سپس هرات و کابل را تصرف کرد.یعقوب با تصرف این مناطق هدایایی برای خلیفه عباسی فرستاد و به این ترتیب خود را به عنوان یکی از فرماندهان مرزهای اسلامی مطرح ساخت.
یعقوب لیث همزمان به سوی کرمان پیش رفت و آنجا را به تصرف خود در آورد که در آن زمان زیر نظر طاهریان اداره میشد. یعقوب در ۲۵۵ق به فارس حمله کرد و نماینده خلیفه را از شیراز بیرون راند. مدتی بعد یعقوب به سوی خراسان راهی شد و به امارت طاهریان پایان داد و آخرین امیر طاهری را دستگیر کرد.
یعقوب لیث همچنین به پیشروی خود به سوی غرب ادامه داد و به خوزستان رسید و المعتمد، خلیفه عباسی که بیم تصرف عراق به دست او را داشت، لشکری را به فرماندهی الموفق عباسی به مقابله با او فرستاد که در ۲۶۲ق در نبرد «دیر العاقول» یعقوب را شکست داد. یعقوب در ۲۶۴ق در تلاش برای جمعآوری لشکری برای حمله دوباره به بغداد درگذشت.
علویان
علویان جمع علوی به خاندان امام علی(ع) و شیعیان ایشان گفته میشود. واژه علوی در لغت منسوب به امام علی(ع) است اما در اصطلاح کاربردهای متعددی داشته است.
علویان بیشتر از فرزندان امام حسن(ع)، امام سجاد(ع) و محمد حنفیه بودند و در طول تاریخ در مناطق مختلف ایران، عراق، حجاز، یمن، شام و شمال آفریقا میزیستهاند. همچنین علویان موفق شدند در برخی از مناطق جهان اسلام از جمله طبرستان در شمال ایران، یمن و مغرب حکومت برپا کنند.
انتقام از قاتلان امام حسین(ع)، اعتقاد به خلافت و حقانیت خاندان پیامبر(ص)، روحیه تسلیم ناپذیری در برابر ظلم و فشار بیش از حد خلفای اموی و عباسی بر شیعیان، علویان را بر آن داشت تا برای مقابله با خلفای جور دست به قیام بزنند. علویان در دوره امویان دارای دو شاخه علویان حسنی (از نسل امام حسن(ع)) و علویان حسینی (از نسل امام حسین(ع) ) بودند و قیام های متعددی را برپا کردند. آنها موفق شدند در برخی از مناطق جهان اسلام از جمله طبرستان در شمال ایران، یمن و مغرب حکومت برپا کنند.